Ook in het najaar kan het nog fietsweer zijn. Wel goed aankleden. Het winterlandschap van de Kennemerduinen is bijzonder onder de laagstaande zon of de nevelige bewolking. Haarlem is de meest Bourgondische stad van Holland. Onderweg is er voldoende ruimte voor een dampende cappuccino of voor een stevige erwtensoep naast een knetterende kachel met na afloop een ambachtelijk Jopen biertje in de kerk.

Het station van Haarlem, dat gereed gekomen is in 1908, is zeker niet het oudste station van Nederland, maar als enige station in ons land in de art deco of jugendstilstijl wél overduidelijk monumentaal

Vooral de bebouwing op het middenperron straalt een sfeer uit van het tijdperk der dampende stoomtreinen met de wachtkamers eerste klasse, tweede klasse, derde klasse en de kenmerkende tegeltableaus. Het interieur van deze ruimtes is uitbundig. Het zijn meer riante zalen. Twee van deze wachtkamers worden verhuurd. Zin is een avondje salsa? Het gebeurt hier. Veel foto- en filmbeelden die tijd van vroeger moeten uitbeelden zijn op dit station geschoten.

Het station van Haarlem is een van de weinige stations in ons land dat gevestigd is binnen de voormalige verdedigingswallen van een stad. Het ministerie van defensie gaf daar in de 19e eeuw geen toestemming voor.

Vanuit het station zijn snel in de binnenstad van Haarlem waar nog veel in de oude staat verkeert. Het winkelgebied is uitgestrekt met ook veel andere winkels dat de bekende ketens die tegenwoordig in veel winkelstraten het beeld bepalen.

We zijn maar net onderweg, maar de Grote Markt dwingt ons tot een koffiestop. Ooit werd dit historische plein gedomineerd door automobielen, maar nu hebben we vanaf ons verwarmd terras een onbelemmerd uitzicht op de Sint Bavo kerk met de hoge schouders en het stadhuis, dat duidelijk een aantal keren is uitgebreid. Ook de Vleeshal springt onmiddellijk in het oog. Het brede Spaarne met de sierlijke bochten was vroeger de levensader van Haarlem. De Gravenstener brug gaat net omhoog. Deze dubbele ophaalbrug is een van de meest gefotografeerde plekjes in Haarlem, maar toch dateert deze brug pas uit 1950. Veel ouder is de Waag die lijkt weggelopen uit een plaatjesboek van Anton Pieck.

Santiago de Compostela 2375 km geeft een fietswegwijzer bij het Spaarne aan. Hier begint de officiële pelgrimsroute naar het graf van de heilige Jacobus in de deze Noord-Spaanse stad. Hier op de hoek van de Korte Veerstraat stond vroeger een klooster van waaruit de pelgrims vertrokken.

Paviljoen Welgelegen

Ten zuiden van de Kampersingel beleven we een groot contrast tussen de nauwe straten van de oude stad en de lommerrijke omgeving van het Haarlemmer Hout. De huizen zijn ineens aanzienlijk groter met een architectuur uit het begin van de 20e eeuw. Veel ouder is het Paviljoen Welgelegen uit het einde van de 18e eeuw. In de Franse tijd kocht Lodewijk-Napoleon, koning van Holland en broer van Napoleon het fraaie gebouw, maar in 1910 moest de broer van de keizer het veld ruimen. Nederland werd volledig ingelijfd bij Frankrijk. Na de val van Napoleon kwam het Paviljoen in handen van het nieuwe Koninkrijk der Nederlanden. Van 1814 tot 1820 woonde prinses Wilhelmina, de moeder van Koning Willem I in Welgelegen. Het fraaie bouwwerk kende een verscheidenheid aan functies, totdat het in 1930 het Provinciehuis is van Noord-Holland werd. In de Muziekkamer vinden nog altijd de vergaderingen plaats van het dagelijks bestuur van de provincie: Gedeputeerde Staten.

Op blote voeten over het Visserspad

Het dorp Aerdenhout kent geen kern maar alleen maar villa’s. Bij de legendarische uitspanning Kraantje Lek gaan we naast de zandduin het duingebied in. Het betekent een paar klimmetjes. Het fietspad heet Visserspad. Tot het einde van de negentiende eeuw liepen vislopers, mannen, vrouwen en kinderen, vanuit Zandvoort dagelijks met zware manden op de rug over het Visserspad naar Haarlem. Op de Grote Markt verkochten ze hun waar op de Zeevismarkt. Dagelijks trokken vissers met platbodems vanaf het strand de zee op om schol en kabeljauw te vangen.

De zwaar beladen vislopers liepen op blote hun voeten of alleen met kousen aan over het zanderige Visserspad naar de herberg Kraantje Lek. Bij Kraantje Lek trokken ze hun klompen weer aan, om vervolgens het laatste stuk naar de Grote Markt in Haarlem te lopen.

Het strandtoerisme kwam in het einde van de 19e eeuw in opkomst en in dit toerisme bleek meer te verdienen. De vissers die hun beroep wilden blijven uitoefenen trokken naar IJmuiden, waar dankzij de opening van het Noordzeekanaal een haven was gekomen, zodat zij met grotere schepen de zee op konden gaan in plaats van de notendopjes die het strand moesten worden opgetrokken. Naast het Visserspad werd de spoorbaan Haarlem-Zandvoort aangelegd die vele badgasten naar Zandvoort heet gebracht.

Requiem van de laatste tram

Een belangrijk deel van de Amsterdammers kwam ook met de Blauwe Tram: kolossale tramstellen, die eerst hadden dienst gedaan in Boedapest, reden over het smalspoor. Tijdens de laatste rit op 31 augustus 1957 werd menig traantje weggepikt. Het publiek zong massaal het requiem van de laatste tram.

Zandvoort kent sinds de wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog veel onsamenhangende architectuur, maar als wij door de Haarlemmerstraat fietsen zien we aan weerszijden nog veel traditionele badhuisarchitectuur met de opmerkelijke veranda’s, en serres.

De Boulevard tussen Zandvoort en Bloemendaal is een van weinige stukjes autoweg pal lang de kust. Gelukkig ligt er tussen deze weg en het strand een ruim fietspad.

Voorbij Parnassia begint het koninginnedeel van de tocht over de fietspaden door de golvende duinen. Het landschap is bijna on-Nederlands. We hebben het gevoel in en Afrikaanse Savanne te fietsen, maar een plaats van leeuwen staren grote runderen ons aan. Op diverse plaatsen zijn de duinen echt pittig. Na het landgoed Duin en Kruidberg ligt een Hollands polderlandschap aan onze voeten. In deze ruimte ligt de ruïne van Brederode.

Overveen heeft wél een echte kern met een winkelstraat en een station. Het dorp stond erom bekend dat de gesproken taal hier het meest op ABN leek. Tegenwoordig is dat Dronten in Flevoland. Op het smalle stukje Zijlweg prijkt een nostalgische reclame van Blue Band. Dit is een exacte replica van de afbeelding die deze gevel jaren heeft gesierd.Op de Zijlweg wordt ons ook duidelijk hoe Overveen tegen Haarlem aangeplakt zit. Ons eindpunt voor vaandag is de Jopenkerk. Met uitzicht op de roodkoperen brouwketel genieten we van een viergranen bock die nog donkerder is dan de ketels.

Route informatie

Routebeschrijving

Horeca onderweg

Nationaal Park Zuid-Kennemerland

Haarlem

Jopen bier

 

 

Routeinformatie

Fietsroute: Haarlem en Kennemerduinen
Land: Nederland
Provincie: Noord-Holland
Lengte: 38 km
Beginpunt: Station Haarlem
Eindpunt: Station Haarlem

Verlaat het station Haarlem aan de voorzijde via de hoofduitgang. Met de rug naar het station naar rechts. Einde stationsplein linksaf fietspad Kruisweg op. Knooppunten 22, 90, 86, 84, 35, 21, 36, 37, 77, 79, 18, 66, 6, 5, 7, 99, 19, 20, 1, 22. Linksaf brug over richting 23. Daarna is rechts het station.

 

 

 

Horeca onderweg

• Knooppunt 36 Kraantje Lek, woensdag gesloten;
• Knooppunt 79, in Zandvoort is ruime keuze, de bekendste Viskraam is Floor. Al sinds 1926 een familiebedrijf. Je vindt Floor aan de boulevard vlak voor Bloemendaal aan Zee. Tip: mixed seafood;
• Knooppunt 19, Bloemendaal aan Zee met keuze;
• Ruim 1 km na knooppunt 19, Parnassia;
• Voor knooppunt 19, Duincafé en bezoekerscentrum Nationaal Park, maandag gesloten, met uitzondering van schoolvakanties;
• Knooppunt 1 Overveen, Klein Centraal in het stationsgebouw;
• 200 meter voorbij knooppunt1, Overveen, Loetje;
• 300 meter voorbij knooppunt 1 Overveen, ‘t Koffiehuis;

Voor de Jopenkerk ga je aan het einde van het rondje op 100 meter voor knooppunt 22 van de route af. De knooppuntenroute maakt een Haarlem een bajonetbeweging over drie bruggen. Daarna loopt de route langs de Nieuwe Gracht. Ga bij de brug rechtsaf het Nassauplein ruim 400 meter rechtdoor fietsen. Dan op ongeveer 150 meter voor V&D rechtsaf de Zuiderstraat in. Na 150 meter sta je voor de Jopenkerk.

Nationaal Park Zuid-Kennemerland

Dit nationaal park is een van de 20 nationale parken die Nederland kent. Het is het enige duingebied met de status van Nationaal Park op het vaste land. Zuid-Kennemerland kreeg deze in 1995. In 1998 is het gebied ten zuiden van de Bloemendaalse Zeeweg daaraan toegevoegd. De 38 km2 is aan drie zijden omgeven door steden en dorpen, maar zelf onbewoond. Er zijn ooit wel nederzettingen geweest in het duingebied, zoals het zeemansdorp Groot-Olmen. Er zijn diverse meertjes. In ‘t Wed en in de Oosterplas kan tijdens het zwemseizoen in de zomer gezwommen worden. Ander meertjes zijn vogelreservaat. Vanuit de vogelhutten Vogelmeer en Duinmeer kun je de bewegingen goed volgen.

 

 

Het gebied kent een grote verscheidenheid aan kust- en duinlandschappen. De Kennmerduiden is voor Nederlandse begrippen zeer groot, relatief ongerept, uniek, afwisselend en reliëfrijk. De hoogste duin prijkt 49 meter boven de zeespiegel. Zo dicht gelegen bij de dichtbevolkte Randstad trekt het park jaarlijks ruim twee miljoen bezoekers.

Ooit had dit duingebied een functie voor de drinkwatervoorziening, maar dit is 2002 gestopt. De infrastructuur is nog wel aanwezig. In geval van noodzaak kan het park zo weer gebruikt voor drinkwater. Slechts de spoorbaan naar Zandvoort en de Zeeweg naar Bloemendaal aan Zee doorsnijden het park. Voor de rest zijn er alleen fiets- en wandelpaden.

Globaal drie delen

De zeereep, met als functie om ons te beschermen tegen de gevaren van de woeste zee. De zee en de wind geven, maar nemen ook. Dankzij de wind door uit de zee afkomstig zand de duinenrij ontstaan, maar tijdens een zware storm in 1973 werd een rij duinen verzwolgen door de wilde golven. Het befaamde etablissement Parnassia moest wegen instortinggevaar worden afgebroken. Een nieuw Parnassia kwam.

Daarachter ligt het duinlandschap. In diverse duinpannen waren aardappelveldjes, waar de inwoners van de aangrenzen dorpen aardappels teelden. Vooral aan het einde van de 19e ging men over tot het planten van bos. De laatste jaren is het nu juist een doel om het bos te beperken. Het duinlandschap moet terug naar de wortels. Grote runderen grazen nu het landschap open. Er zijn diverse projecten om weer kale duinen te realiseren: zandduinen die onder invloed van wind wandelen.

Het oostelijk deel bestaat uit landgoederen. Het meest bekende is Duin en Kruidberg, gelegen in een fraaie waterpartij. Deze landgoederen hebben feitelijk gediend als een beschermende wand tegen het afgraven van duinen. Hierdoor is de Kennemerduinen een van de breedste duingebieden van ons land.

Dieptepunt

In de Tweede Wereldoorlog was het duingebied een onderdeel van de Atlantikwall. Diverse bunkers zijn nog aanwezig. Ook zijn de anti-tankgrachten nog zichtbaar aanwezig. Meer dan 100 Nederlanders werden hier in de duinen door de Duitsers en Nederlanders in dienst van de Duitsers geëxecuteerd. Een van de meest bekende slachtoffer was Hannie Schaft: het Meisje met het rode haar. Amper 18 dagen voor de bevrijding werd zij terecht gesteld. Het eerste schot mislukte, want het bleek slechts een schampschot. “Ik schiet beter, ” was de laatdunkende reactie van de verzetstrijdster, waarop de woedende SD-er Maarten Kuiper zijn machinepistool op haar leegschoot. Hannie ligt begraven tussen andere verzetstrijders op het ereveld van de begraafplaats Bloemendaal. Tot 2004 gold een toegangprijs voor het park, maar de entree is sindsdien gratis.

Haarlem, de meest Bourgondische stad van Holland

Haarlem lijkt in de schaduw te liggen van Amsterdam. Hoewel de stadsranden van beide steden op slechts 10 km van elkaar liggen hebben beide steden weinig met elkaar. Haarlem is aanzienlijk kleiner dan Amsterdam, maar was tot de opkomst van de Oost-Indië handel veel belangrijker dan Amsterdam. Het Spaarne was een zijarm van het IJ. Haarlem wordt daarom de Spaarnestad genoemd.

De graven van Holland kozen Haarlem uit als hun zetel. Later kwam Holland onder Bourgondië en door huwelijken uiteindelijk bij Spanje. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog koos de Spaarnestad in 1572 voor de opstand, maar in 1573 moest de stad zich na een beleg overgeven aan de Spanjaarden. Ook het heldhaftige verzet van de legendarische Kenau mocht niet baten. De stad werd bijna uitgehongerd. Kenau mocht samen met andere burgers de stad verlaten, maar 700 verdedigers werden op de Grote Markt onthoofd.

In 1577 moesten de Spanjaarden Haarlem ontruimen. Het katholieke Haarlem kreeg het zwaar onder hervormd bestuur. Het Verdrag van Veere uit dat jaar hield godsdienstvrijheid in en gelijke rechten voor katholieken en protestanten, maar in 1578 werd de katholieke Sint-Bavo kerk geplunderd en de priester vermoord. Vanaf 1581 was alleen nog maar de protestantse godsdienst toegestaan. Het katholisme bleef sterk leven in Haarlem, maar de katholieken moest hun godsdienst uitoefenen in schuilkerken.

De Gouden Eeuw

Haarlem trok veel Vlamingen en Fransen aan. En van deze immigranten was de in Antwerpen geboren Frans Hals. Waarschijnlijk brachten deze nieuwe inwoners de Bourgondische levensstijl met zich mee. In ieder geval zorgen de zuiderlingen voor bloei van de linnennijverheid. Haarlem groeide uit naar een voor die tijd grote stad met meer dan 50.000 inwoners. Aan het einde van de 17e eeuw zette de eeuw van verval zich in. De textielnijverheid zakte ineen. Het aantal inwoners van de stad daalde tot onder de 20.000.

Na de Franse tijd ontstond in 1815 het koninkrijk der Nederlanden, maar al snel scheidde België zich af. In het overgebleven deel van Nederland vond men de macht van de grote provincie Holland te groot ten opzichte van de andere provincies. Daarom 1840 werd Holland gesplitst. Niet Amsterdam, maar Haarlem werd hoofdstad van de nieuwe provincie Noord-Holland. In 1939 opende de eerste spoorlijn van Nederland tussen Amsterdam en Haarlem. Deze zogenaamde oude lijn werd snel doorgetrokken naar Leiden, Den Haag en Rotterdam. De nieuwe bestuursfunctie en de treinverbindingen zorgden voor opleving van Haarlem.

De werderopstanding van het Rijke Roomsche Leven

Het Rijke Roomsche Leven kreeg een wederopstanding door stichting van het Bisdom Haarlem. In 1895 startte bouw van een nieuwe Sint Bavo kathedraal in het zuidelijk deel van Haarlem. De bouw van het ontwerp van Joseph Cuijpers, zoon van de architect van Amsterdam-Centraal en het Rijksmuseum, duurde maar liefst 35 jaar. Het ontwerp was zo ambitieus dat tijdens de bouw het geld opraakte. Ondertussen is het ontwerp een paar keer aangepast. Cuijpers bouwde in die tijd ook de kathedraal van Rangoon. Dat inspireerde de bouwmeester om ook aan de Sint Bavo oosterse elementen toe te voegen.

Een van de bekendste inwoners van Haarlem was Godfried Bomans. Deze meester in het spelen met woorden straalde het Bourgondische en het Roomsche aan alle kanten uit.

Bloemenstad

De nabijheid van de Bollenstreek bezorgde Haarlem de naam bloemenstad. De jaarlijkse bloemencorso van de Bollenstreek eindigt ieder jaar Haarlem. Het thema bloemen bracht Haarlem in 1955 tot een nieuw marketing instrument: de bloemenmeisjes, de visitekaartjes van Haarlem. Bloemenmeisje wordt je niet zomaar: je echt een waardige gastvrouw zijn. Teveel make up is taboe. Al 60 jaar wordt ieder jaar weer een nieuw team van Bloemenmeisjes benoemd.
Haarlem was vele jaren de vijfde stad van ons land, maar werd in de jaren ’60 van de vorige eeuw ingehaald door Eindhoven. Haarlem kan niet meer groeien. Bijna het gehele grondgebied is volgebouwd. Op de ranglijst van Nederlandse gemeentes met de meeste inwoners staat Haarlem met ruim 150.000 inwoners nu op de dertiende plaats.De stad heeft een aantrekkelijke oude binnenstad, met sfeervolle winkelstraten en leuke horeca-etabissementen. De fiets is een ideaal vervoermiddel in Haarlem.

Jopenbier

Haarlem had in de middeleeuwen een brouwerstraditie en gold als een van de belangrijkste brouwerssteden van ons land. Vooral in de 14e eeuw draaide de brouwnijverheid op volle toeren. In vaten van 112 liter werd het bier vervoer over het Spaarne. Jopen noemde men die vaten. Daarna kwam de klad erin en in 1916 hangt de laatste Haarlemse brouwer van Het Scheepje aan de Houtmarkt de roerstok aan de wilgen.

 

 

In 1992 plaatst de Gemeente Haarlem plaatst een oproep in de krant om ideeën in te zenden om het 750-jarig bestaan van de stad in 1995 te vieren. Er worden ideeën ingediend om iets met bier te doen. De Spaarnestad is tenslotte ooit groot geworden met de productie en verkoop van eigen bier. Dit prikkelt bierliefhebbers om de Stichting Haarlems Biergenootschap op te richten met als doel de traditionele bieren van Haarlem opnieuw op de markt te brengen. Walter Schelfhout speurt in het stadsarchief naar oude stadsrecepten en tovert er twee boven water, uit 1407 en 1501. Stadsarcheoloog Maarten Poldermans en Haarlem-historica Loes Vroom bevestigen dat het authentieke recepten zijn en de Universiteit van Leuven reproduceert het bier. In 1994 wordt het eerste Hoppen bier in de aan Sint Maarten gewijde Brouwerskapel van de Sint Bavokerk ten doop gehouden. Het is meteen een succes. Nieuwe bieren volgen.

In 1996 wordt Jopen echt een bedrijf. De bieren worden in andere brouwerijen gebrouwen. Wel volgens Haarlems recept, maar Jopen zoekt naarstig naar een locatie voor een eigen brouwerij.

In 2010 kan eindelijk de Jopenkerk in gebruik genomen worden een brouwerij annex grand café in een voormalige kerk. De Jopenkerk mag er wezen. De koperen brouwketels kleuren prachtig achter de bar met als achtergrond van de lichtinval vanuit de gebrandschilderde kerkramen. Vooral tijdens een ondergaande zon levert dit een wisselend schouwspel op. In 2013 Krijgt de Jopenkerk de titel mooiste bar van Nederland door het horeacavakblad Proost. De brouwcapaciteit was bij de opening al te klein. Er is inmiddels een Tweede brouwerij in de Waardenburger Polder. De bierconsumptie in Nederland loopt terug, maar Jopen groeit tegen deze trend in als kool. Van een jaarproductie van 400.000 liter in 2010 is dit in slechts vijf jaar tijd gestegen naar 2 miljoen liter. De inzet is 6 miljoen liter in 2020.