Zwart, de kleur die sinds het einde van de 17e eeuw door de kleurentheorie van Isaac Newton geen deel meer uitmaakt van het kleurenspectrum, is voor kunstenaars en ontwerpers een drager van vele betekenissen.

In de tentoonstelling Poëtisch zwart in The Vincent Award Room komen de verschillende aspecten van zwart samen in schilderijen, prenten, mode én poëzie; voor deze verrassende samenstelling is geput uit de collecties van het Gemeentemuseum en de Monique Zajfen Collectie.

De kleur zwart

Zwart is niet alleen maar donker en duister. Zwart abstraheert en kan een figuur tot een silhouet reduceren, zoals de Poolse schilder Wilhelm Sasnal doet. In zijn schilderijen van een verlaten landschap of een leeg speelveld in de nacht roept zwart ook een melancholisch, poëtisch gevoel op. De Amerikaanse Lee Bontecou, van wie het Gemeentemuseum onlangs een grote solo organiseerde, gebruikt zwart om de nadruk te leggen op materiaal en textuur: leer, mousseline, fluweel en ijzer. Een zwart gat in haar werk refereert ook aan het oneindige, het mysterieuze.

Benadrukking intellect

Wie zwart draagt, laat zijn hoofd spreken; zo benadrukt zwart het intellect. Voor poëten in de 19e eeuw was zwart de kleur waarin ze gekleed gingen. In 1846 beschrijft dichter en kunstcriticus Charles Baudelaire de schoonheid van het zwarte pak. Voorheen was het de kleur van de rouw, protestantisme, hofcultuur en rijkdom; in de negentiende eeuw ontwikkelt zwarte kleding zich tot een ware trend onder alle lagen van de bevolking en verdwijnt kleur uit het straatbeeld. Schilder Edouard Manet gaat zich ernaar kleden, maar ook de voddenrapers uit zijn tijd. Zwart wordt de kleur van de moderniteit; wie niet wil opvallen maar liever opgaat in de massa, kiest voor zwart.

De Japanse kledingontwerper Yohji Yamamoto reageert in de jaren ’80 op de negentiende eeuwse mode en presenteert wijde, gehavende, zwarte kleding. Deze collecties werden als Hiroshima-chic bestempeld. De Vlaamse Ann Demeulemeester baseerde niet veel later daar haar damespakken weer op. En wat doet zwart vandaag de dag? Nog steeds is de kleur die geen kleur mag heten stoer, brutaal, meedogenloos. Bovenal staat zwart voor, aldus Yamamoto: ‘I don’t bother you – don’t bother me.’

Monique Zajfen Collectie & The Vincent Award

De Monique Zajfen Collectie is de collectie hedendaagse kunst van De Broere Charitable Foundation en bevat werk van kunstenaars als Marlene Dumas, Luc Tuymans, Thomas Schütte en Stephan Balkenhol. Het fundament van deze collectie bestaat uit aankopen van werken van winnaars van The Vincent Award, een tweejaarlijkse prijs voor Europese hedendaagse kunst. The Vincent Award is in 2000 opgericht door De Broere Charitable Foundation, ter nagedachtenis aan Monique Zajfen, een geliefde vriendin van de Broere-familie en voormalig eigenaar van Galerie 121 in Antwerpen. Haar betrokkenheid bij en passie voor de hedendaagse kunst inspireerde de Broere Charitable Foundation tot deze prijs en de wens talentvolle kunstenaars uit Europa te stimuleren.
Sinds 2014 heeft het Gemeentemuseum de Monique Zajfen Collectie in langdurige bruikleen. Twee keer per jaar stelt het museum een tentoonstelling samen waarin werk uit deze collectie wordt gecombineerd met werk uit de eigen collectie. Deze tentoonstellingen zijn te zien in de speciaal daartoe ingerichte zaal: The Vincent Award Room.