Tot het Schengen-akkoord kon je als fietser alleen de grens over via een beperkt aantal officiële grensposten. Nu zijn is er achter Groenlo een net met grensoverschrijdende fietsroutes. De vogels van het natuurreservaat Zwillbrock vlogen altijd al zonder paspoortencontrole de grens over.

Buurtschap Zwillbrock

Het buurtschap Zwillbrock telt slecht 200 zielen, maar heeft wel twee horecagelegenheden en we kijken tegen de gevel van een imposante kerk. Het gehucht dankt deze positie aan de jarenlange vervolging van katholieken in Nederland, waardoor de gelovigen uitweken naar net over de grens voor het bijwonen van een mis. De traditie is gebleven: een mis in het fraaie decor van de St. Franciscuskerk trekt nog altijd veel kerkgangers. Bruder Hubert vertelt vol trots over de kerk die hij beheert. De altaarstukken in de barokke stijl stralen de uitbundigheid van het Rijke Roomsche Leven in volle glorie uit. Net als de decorstukken in een theater kunnen de schilderwerken in de altaarstukken verwisseld worden om het beeld aan te passen aan de kerkelijk kalender.

Gelukkig heet hotel/restaurant l Kloppendiek tegenover de kerk ook fietsers welkom. In het oplaadpunt bij het hotel steken een paar kabels naar de accu’s van e-bikes. De elektrische fiets valt niet meer weg te denken op de toeristische fietsroutes, ontdekken we tijdens deze route. Volgens uitbater Bernd Ahrens gebruikt het merendeel van zijn fietsende gasten een rijwiel met trapondersteuning. Tijdens ons gesprek blijkt dat Ahrens opgeleid is als bioloog en een van de initiatiefnemers was van het Biologische Station Zwillbrock.

Natuurpad langs het Zwillbrocker Venn

De processieweg heet het natuurpad langs het Zwillbrocker Venn. Een Naturlehrpfad in Duitsland is vaak ook letterlijk een “natuurpad” met de nodige oneffenheden, maar we hebben wel aansluiting op een paar uitzichtpunten over het unieke natuurgebied. De grens staat niet gemarkeerd, maar als onze banden ineens soepel op asfalt rollen, weten we dat we terug zijn in Nederland .

Bij Eibergen komen we in het stroomgebied van de Berkel. Via een stuw steken we de gekanaliseerde Berkel over. Een verrassing dient zich aan: de compositie van oude Berkelstroom, mét een sluisje, een houten bruggetje en de Mallumse watermolen zou zo een tafereel kunnen zijn op een van de doeken van Jacob van Ruysdael.

Het is voor fietsers moeilijk om het gastvrije Muldershuis te passeren. Eigenaar Henk Timmerman kent een lang en veelzijdig horecaverleden, maar onze gastheer vindt dit oude schipperscafé toch wel het meest bijzonder uit zijn loopbaan.

De sluiswachter was tevens de kastelein. Voordat de man aanstalten maakte om de sluis open te draaide, gold de ongeschreven wet dat de schippers eerst een borrel bestelden. Mijn keuze voor de specialiteit stamppotten is min of meer gedwongen: de ruimte in de keuken van deze oude boerderij is simpelweg te klein om bijvoorbeeld pannenkoeken te serveren aan alle fietsers die op fraaie dagen mijn tuinterras vullen. Mijn stamppotten zijn niet zomaar een prakkie, maar ik schotel mijn gasten wel iets speciaals voor, bereid met verse streekingrediënten.

Een originele Berkelzomp

Timmermans presenteert zijn brochures met eigen fietsroutes. “Ik kan ook een boottocht met een originele Berkelzomp regelen. Vergeet niet een bezoek te brengen aan de kruidentuin aan de overkant,” geeft de enthousiaste ondernemer ons nog mee. De kruidentuin met fraaie waterpartijen biedt opnieuw een toegevoegde pracht aan deze uniek locatie. Een opmerkelijke waarde is dat de tuin fungeert als een werkervaringplek voor verstandelijk gehandicapten.

Nog voor Rekken valt onze aandacht op het bordje “Museum de Sfeer van Weleer”. Trots toont de voormalige schooljuf Ineke van der Werf haar collectie aan dagelijkse gebruiksvoorwerpen uit vervlogen jaren. Ieder hoekje in de boerenschuur heeft zijn eigen thema. Het meest in het oog springt de eerste damesonderbroek.

Na een paar stuwen bij Rekken krijgt de Berkel weer ruimte om haar eigen loop te bepalen. Aan de overkant ligt Duitsland. De grens loopt hier echt door een soort niemandsland, want hier woont niemand. Slingerend over een slechts een smal paadje door de natuur zien we iedere keer de Berkel weer naast ons opduiken. Duitse vlaggen aan de huizen van Oldekott geven aan dat we weer Duitsland binnen fietsen. De Hollandse kneuterigheid met kleine boerenbedrijfjes, omsloten door hekken, heggen en slootjes, maakt plaats voor grote open velden met een ruime blik naar de horizon. Nog een keer passeren we een bruggetje over de nu Duitse Berkel en dan moeten we de rivier laten gaan. De luidende kerkklok geeft het signaal dat we Zwillbrock naderen. Een Hövels Original bij Kloppendiek smaakt uitstekend na ons rondje. Ook het fietsen smaakt naar nog een dag. Gelukkig heeft Kloppendiek een kamer voor ons vrij.

Routeinformatie

Fietsroute: Toeristisch Overstap Punt Zwillbrock
Land: Nederland & Duitsland
Provincie: Gelderland en Duitse Deelstaat Noordrijn-Westfalen
Lengte: 39 km
Beginpunt: Zwillbrock
Eindpunt: Zwillbrock

Bij het Toeristisch Overstap Punt Zwillbrock is knooppunt 56, volg de knooppunten 54, 52, 50, 72, 64 , 66, 63, 67, 71, 74, 68, 18, 20, 21, en weer naar 56. Je kunt ook beginnen vanaf station Lichtenvoorde-Groenlo. Neem het fietspad langs de Lieveldeweg naar Groenlo. Net voor het centrum is fietsknooppunt 39. Ga naar 52 en daar zit je op de route. Terug ga je bij 52 weer naar 39 en van daaruit naar het station. Dit betekent ongeveer 14 km extra.

Bij een Toeristisch Overstap Punt (TOP) is parkeergelegenheid en informatie. Vaak is er ook horeca.

De fietskooppunten zijn hier grensoverschrijdend en toegevoegd aan de Duitse fietsbewegwijzering. Let op de groene cijfers in het groene rondje. Tussen de knooppunten moet je de Duitse tussenpijlen volgen: een rode pijl onder een rode fiets. Als je deze pijlen volgt kom je vanzelf weer bij een knooppunt.

Zwillbrock

Opvallen is de grote kerk in de nietige buurtschap Zwillbrock op de punt van een neus van Duitsland in Nederland. De naam Zwillbrock komt uit het Nederlands: Swilbroek. Broek is een hoger gelegen plaats in een moeras die wel bewoonbaar is. In de 17e eeuw viel Zwillbrock onder het Bisdom Münster. De Bisschop oefende niet alleen kerkelijke macht uit, maar had als vorstbisschop ook de wereldlijke macht. Ook het oosten van Gelderland viel onder het bisdom Münster, maar dat gold alleen voor de kerkelijke macht. Tot 1648 hoorde dit gebied tot de Spaanse Nederlanden. Bij de Vrede van Münster kwam het oosten van Gelderland bij de Republiek der Zeven Provinciën. De verplichte godsdienst werd hervormd en het belijden van de katholieke godsdienst werd verboden. Dit betekende een probleem voor in de inwoners van de streek van Lichtenvoorde en Groenlo, want zij waren immers katholiek en wensten hun geloof niet op te geven. De Vorstbisschop Christoph Bernard von Galen wierp zich op als belangenbehartiger van de gelovigen van zijn bisdom van over de grens. Aan de Duitse kant van de grens werden missen opgedragen voor Nederlandse katholieken. De eerste nachtmis te Zwillbrock tijdens de kerstdagen in 1651 trok 2.000 bezoekers. Velen hadden een voetreis achter de rug van vijf uur. Na hun lange tocht moesten de gelovigen ook tijdens de nachtmis de koude trotseren, want de viering vond plaats in de open lucht. Dankzij Von Galen verrees een kapel. Het eerste bouwwerk werd opgetrokken uit turf, maar later kwam er een stenen kerk die onderdeel uitmaakte van een klooster voor verdreven katholieken uit Nederland. De huidige St. Franciscus kerk kwam in 1721 gereed. De kerk was uitsluitend voor gelovigen uit Nederland.

Gericht op Nederland

Het renaissance bouwwerk is op Nederland gericht. De oprijlaan en de sierlijke façade moesten de Nederlanders als het ware de kerk inlokken. Na de Franse tijd in 1813 kregen de katholieken in Nederland geleidelijk meer godsdienstvrijheid. Nederlanders hoefden de grens niet meer over om een mis bij te wonen. De kerk werd parochiekerk voor de kleine geloofsgemeenschap van Zwillbrock, maar nog altijd trekken de missen veel bezoekers uit de wijde omgeving, waaronder ongeveer 50% uit Nederland.

Bommen Berend

Waar de Republiek der Zeven Provinciën het katholisme verbood, voerde het bisdom Münster een ware heksenjacht tegen protestanten. Ontzielde lichamen van ‘ketters” hingen jarenlang als afschrikking tentoongesteld in een kooi aan de toren van de Lambertikerk in Münster. Behalve kerkelijk en wereldleider vervulde Vorstbisschop Cristoph Bernhard Von Galen ook de rol van legerleider. Te paard trok de bisschop ook diverse malen met veel wapengeweld ten strijde tegen de Calvinistische Republiek der Zeven Provinciën. In zijn titel stond o.a. Heer van Borculo. Tot twee keer toe stak de bisschop zonder succes met een leger de grens over om zijn rechten als Heer van Borculo daadwerkelijk op te eisen. Ook in Oost-Groningen maakte Von Galen aanspraak op gebieden. Op het moment dat de Republiek der Zeven Provinciën in 1672 alles moest inzetten om een Franse aanval te keren, zag de bisschop kans schoon om de stad Groningen te belagen. De schrik zat er goed in, want de bisschop wist de onneembaar geachte vesting van Coevorden te veroveren. Het leger van Münster zette bij deze aanvalstocht een nieuw wapen in: een gemakkelijk vervoerbaar kanon, dat bommen af kon vuren. Dit wapen bezorgde de bisschop de bijnaam Bommen Berend. De stad Groningen viert nog jaarlijks het ontzet. In Duitsland kreeg Von Galen de bijnaam Kanonnenbishof, vanwege zijn grotere voorkeur voor kruitdamp, dan voor de geuren uit het wierookvat. Toch wordt de bisschop ook geprezen voor zijn capaciteiten als herder van zijn geloofsgemeenschap met veel aandacht voor de armen en de zieken.

Zwillbrocker Venn

Het Zwillbrocker Venn dat bestaat uit bos, heide en moeras is ontstaan door het steken van turf. Het gedroogde veen was vele eeuwen de brandstof der armen, maar de farmaceutische industrie gebruikte turf ook als grondstof het middel tegen maag- en darmklachten Norit. Al in 1935 kreeg het Zwillbrocker Venn de status van beschermd natuurgebied. Dit betekent dat de natuur al bijna 70 jaar zich ongestoord kan ontwikkelen. Opmerkelijk is dat het natuurgebied abrupt ophoudt aan de rechte lijn van de Nederlandse grens. Het ondiepe water is vooral interessant voor steltlopende vogels. Het water bevat voldoende voedsel voor omvangrijke groepen vogels. In het Venn leeft de grootste kolonie kokmeeuwen van Duitsland met een populatie van 16.000 exemplaren.

De trekpleister van het Zwillbrocker Venn is de noordelijkste broedkolonie van flamingo’s in Europa. De eerste van roze tot rood gekleurde vogels streken hier 30 jaar geleden neer en leven in het Zwillbrocker Venn van april tot september. In de winter waaieren ze uit naar onder ander de Scheldemond, aan het IJsselmeer en de Rijndelta. De flamingo’s in het Venn kwamen niet als groep, maar als individu uit diverse windstreken. De vogels waren al in Europa, maar zagen kans te ontsnappen uit een dierentuin, vogelpark of particuliere collectie. De groep is multicultureel: de wortels liggen uiteen van Afrika tot het Caribische gebied. De meest geliefde flamingo komt van oorsprong uit Cuba. Zijn naam is dan ook Fidel. De vaste kern van de gemeenschap die jaarlijks terug keert bestaat nu uit 30 vogels. In 2014 zijn 9 flamingokuikens uit de eieren gekropen. Tot voor enige jaren werden de flamingo’s bedreigd door vossen, die door het ondiepe water het eiland konden bereiken waar de flamingo’s nestelen. Nu is er bescherming voor de fraaie gekleurde vogels. Infrarood camera’s signaleren insluipende vossen onmiddellijk. Alle flamingo’s van het Zwillbrocker Venn zijn geringd, zodat de bewegingen in de gaten gehouden kunnen worden.

Biologische Station

Het beheer van het Zwillbrocker Venn vindt plaats vanuit het Biologische Station Zwillbrock. Dit station is verantwoordelijk voor het beheer van 30 reservaten in de regio Borken. Je vindt het station in de voormalige school tegenover de kerk. Het bezoekerscentrum is in de winter open van maandag tot donderdag van 8:00 – 16:30 uur en op vrijdag tot 14:30 uur. Vanaf de paasvakantie tot en met september is het centrum ook open in de weekeinden van 12:00 – 17:00 uur. Het centrum organiseert ook excursies.

De Berkel

Het riviertje Berkel ziet het levenslicht in het Duitse bedevaartsplaatsje Billerbeck en mondt na 110 kilometer bij de Hanzestad Zutphen uit in de IJssel. Ooit was de Berkel een belangrijke scheepvaartverbinding. Door de snelle stroming, en de geringe diepte van de rivier was een speciaal vaartuig ontwikkeld: de berkelzomp. Deze platbodem kon gezeild, geboomd, of vanaf de wal getrokken worden. Door de komst van de spoorwegen raakte de waterroute in ongebruik. Een nadeel van de Berkel was de wateroverlast. Regelmatig stroomden stukken land onder water.

Terug naar de natuurlijke loop

Van 1950 tot 1975 vonden uitgebreide werkzaamheden plaats om de Berkel te temmen. Delen van de eens zo sprankelende rivier kregen het karakter van een afwateringskanaal. Bochten werden recht getrokken en stuwen moesten meewerken het water in toom te houden. De kanalisatie van de Berkel betekende een forse ingreep in de natuur. De stuwen joegen de vissen weg en het maaien van de oevers resulteerde in een duidelijk effect op de biodiversiteit. Gelukkig veranderde tegen het einde van de 20e eeuw het inzicht van water management, dat nu veel meer uitgaat van natuurlijke ontwikkeling. Het maaien van de oevers stopte en de rivier krijgt nu meer ruimte om zich weer te meanderen. Waar mogelijk worden de oude riviertakken weer bij de stroom betrokken. Hiertoe staken de waterbeheerders in 2004 bij Eibergen drie dammen in oude meanders door. Het water stroomt nu onder vier replica´s van oude bruggen. De oude haven van Eibergen is in ere hersteld. Langs de route ontmoet je zowel delen van de getemde Berkel alsmede de natuurlijke Berkel.

Opmerkelijke horeca

56 (begin- en eindpunt). Hotel Kloppendiek***, met terras en Bierstube. Bij het TOP en naast de St Francisciskerk van Zwilbrock. Op de tap is onder andere Hövels Original een bitter en wat getint bier uit de Hövels huisbrouwerij in Dortmund. Kloppendiek biedt in de winter uitstekende wildgerechten en is open van maandag t/m vrijdag vanaf 17:00 uur. Op zaterdag en zondag open vanaf 12:00 uur. Vanaf 1 april is de gelegenheid alle dagen open vanaf 12:00 uur. Een uitstekende en rustige plek voor een overnachting met bij het ontbijtbuffet eigen gebakken brood.

voorbij 66

Het Muldershuis is gevestigd een klassieke Saksische boerderij uit 1763 omgeven door een uitgebreid tuinterras. In de winter kunnen fietsers zich opwarmen bij de open haard en met een verrukkelijke stamppot. Wij kunnen de stamppot pastinaak/prei en truffel, met huisgemaakte rookworst en gekruid ribbetje, van harte aanbevelen. In de wintermaanden is het Muldershuis slechts open op vrijdag, zaterdag en zondag.

18. Café Rotering

Dit café met terras lag tussen de Nederlandse en de Duitse slagbomen van de grenspost Oldenkotte/Oldenkott. Het bruin café dat is overgegaan van vader op zoon, was in de periode van voor het wegvallen van de grenzen een ontmoetingsplaats van smokkelaars. Uit de tap vloeit Grolsch. Hoe kan het ook anders dan in de Achterhoek.

Deze route is uitgezet door het Grensoverschrijdend Projectbureau voor Toerisme, waarbij Nederlandse en Duitse organisaties samenwerken. De route staat beschreven in het routeboekje: Verhalen fietsroutes “8-er de grens.

Flamingo Fietsroute

Wil je acht dagen fietsen in deze grensstreek? Dan is de 450 kilometer lange Flamingo Fietsroute. Deze route slingert door de Gelderse Achterhoek, Twente en het Duitse Münsterland.

Lees ook dit nieuws

Fietsrondje van de maand juli: Montferland (54 Km) Fietsrondje van de maand oktober: Zeist (40 km)