Twee jaar woonde Vincent van Gogh in Nuenen, maar hij was daar wel buitengewoon productief als schilder. Fiets door het landschap dat de grote meester op zijn doeken heeft vast gelegd.

Vanuit het station Helmond ‘t Hout komen we al snel in het prachtige park Goorloop met veel hedendaagse kunst rond een heerlijke waterpartij.

De bossen worden dichter en de paadjes intiemer

Volgens de borden is er ook een fietsrondje Helmond. Wellicht iets voor een volgende keer. Later komen we ook een Waterpoortroute tegen. Het bos is onderdeel van het landgoed Croy. In het kasteel werd vele eeuwen bier gebrouwen. De naam kastelein komt hier vandaan. Brouwer Martinus Prinsen verplaatste echter de brouwactiviteiten in 1857 naar een pand in het centrum van Aarle-Rixtel samen met een herberg onder de naam de Zwaan. Zijn zoon staakte tijdens de zware periode voor veel bierbrouwers in 1930 de brouwactiviteiten.

Tijdens de landelijke kastelendag in 2004 ontstond het idee om weer Croy bier te gaan brouwen. Aanvankelijk gebeurde dit bij brouwerij Van Steenberge in het Belgische Ertvelde, maar sinds 2007 worden de bieren van Croy weer gebrouwen op het landgoed in authentieke koperen ketels. De bieren van Croy worden geschonken in de 5 eigen restaurants van Croy. Helaas is het restaurant gesloten tot 17 uur, maar de bieren zijn ook te verkrijgen in diverse slijterijen en filialen van Albert Heijn in Noord-Brabant. Wel open is de pluktuin en de streekwinkel Croy.

Neem even plaats

Het is knus wonen op het Onze-Lieve-Vrouwe Plein van Aarle-Rixtel. Een ideale plek om even plaats te nemen op een van de bankjes. Tegenover het plein is de Onze-Lieve-Vrouwe-kapel met een Mariabeeld dat al sinds de 15e eeuw wordt vereerd. In de tijd van de reformatie kreeg het beeld een plaats in een schuilkerk, maar in 1856 herintroniseerde monseigneur Johnnes Zwijsen, de bisschop van Den Bosch,”Onze Lieve Vrouwe Zetel der Wijsheid” in haar kapel.

Aarle-Rixtel stond vooral bekend om de klokkengieterij Petit & Fritsen. Dit op twee na oudste familiebedrijf van Nederland goot hier vele eeuwen klokken, die vanuit torens op alle delen van de wereld galmen. Het bedrijf kende up en downs. Na de Eerste en Twee Wereldoorlog was er een grote vraag naar klokken, omdat de Duitsers tijdens deze oorlogen veel klokken roofden uit de kerktorens in de bezette gebieden ten behoeve van hun wapenindustrie. Ook de perestrojka in de voormalige Sovjet Unie legde gieterij geen windeieren. Er mochten nieuwe kerken gebouwd worden en deze hadden uiteraard klokken nodig. In 2014 overkwam Petit & Fritsen het probleem waar veel familiebedrijven mee kampen: er was geen geschikte opvolging. De familie besloot tot verkoop. Concurrent Koninklijke Eijsbouts Klokkengieterij uit het naburige Asten sloeg toe en nam de productie over. Het complex in Aarle-Rixtel bleef eigendom van de familie Fritsen. De bedoeling is dat er woningen gebouwd worden, maar de monumentale hal met de gigantische oven blijft als rijksmonument behouden. De klokken leven nog volop in Aarle-Rixtel: zo draagt het gemengde koor de naam de Klokkengieters.

De agrarische sector is belangrijk. Soms ruik je de varkens. Asperges horen ook bij dit deel van Brabant. Het seizoen is slechts kort, maar doorgeschoten asperges sieren de velden.

Een stukje Brabant zoals het altijd was

De Laarbrug over het Wilhelminakanaal naar Beek en Donk is smal. De Bailybrug uit de Tweede Wereldoorlog is hier in 1947 geplaatst als noodbrug, maar doet nog altijd dienst.

Beek en Donk zelf kent veel nieuwbouw, maar er is ook nog een stukje sfeervolle oude kern. Dit is een stukje Brabant, zoals het altijd was. Op een oprijlaan onder de bomen staan we voor de Molen de Vogelenzang uit 1814. Ook Vincent van Gogh was onder de indruk een legde de molen vast als zwart-wit tekening en als schilderij. De vrijwillige molenaar woont in het witte huis naast de molen. Op zaterdag kan de molen worden bezocht van 10 -16 uur.

Oude heerlijkheid

In de oude kern van Lieshout proeven nog iets van de oude heerlijkheid. Na de Vrede van Munster in 1648 kwam Brabant definitief bij de Republiek der Zeven Provincien, maar maakte geen deel uit in het bestuur: de Staten Generaal. Als “generaliteitsland” werd Brabant door de Staten-Generaal in economisch opzicht als wingewest uitgebuit met zware belastingen en heffingen. Als gevolg daarvan heerste er ook in Lieshout armoede. Inwoners die niet in hun onderhoud konden voorzien, werden geholpen door de Heilige-Geestmeester. Op deze armenzorg werd echter ook in toenemende mate een beroep gedaan door armlastige mensen die van buiten Lieshout kwamen. Deze armoede was nog merkbaar toen Vincent van Gogh hier met zijn penseel en schildersezel rond trok.

Lieshout kent een rijk verenigingsleven. In het oog springt de vereniging die zich inzet om het plaatselijke dialect te behouden.

We vragen ons af of de ANWB de nostalgische wegwijzer voor de muziekkiosk is vergeten weg te halen, of dat deze bewust is behouden, omdat het zo goed past bij de sfeer.

We steken weer het Wilhelminakanaal over en laten onze wielen rollen over het fietspad langs dit dromerige kanaal, dat eigenlijk al bij de voltooiing in 1923 verouderd was door de opkomst van de vrachtwagen. Tussen de bomen ontwaren we het uitgestrekte complex van de Bavaria brouwerij: in grote de 2e puur Nederlandse brouwerij.

Nog altijd in handen van de familie Swinkels uit Lieshout. De officiële naam is nu Royal Swinkels Family Brewers. Als enige Nederlandse brouwerij heeft Bavaria een eigen mouterij. In de mouterij wordt de gerst gekiemd. De wijze van mouten bepaald ook de kleur van het uiteindelijke bier en voor een belangrijk deel ook de smaak. We volgen het kanaal tot bijna Eindhoven, maar net voor het begin van de woonwijken draaien we naar de groene strook langs de Dommel. Soms tikken we het kronkelende riviertje aan.

Boerin Hermien spreekt ons aan, of we geen vleespakketten willen kopen van haar Lakervelders koeien. We leggen haar uit dat deze pakketten te groot zijn voor op de fiets.

Willem Hikspoorsbrug

Ooit moest al het verkeer tussen Eindhoven en Nuenen over een smal bruggetje. Een gedenkteken op de brug herinnert aan een historisch moment. Op 19 september 1944 plannen de Duitsers vanuit Nuenen een tegenaanval op de flanken van de Britten die oprukken naar Arnhem.

De Duitsers zoeken naar wegen om Eindhoven en Son te bereiken en moeten daarvoor ergens de rivier de Dommel oversteken. De enige geschikte mogelijkheid lijkt deze brug. De Duitsers sturen een verkenningseenheid met 5 halfrups-voertuigen om te kijken of de brug hun zware tanks kan dragen. Maar dan komen zij tuinman Willem Hikspoors tegen. Hij weet de Duitsers ervan te overtuigen dat de brug het niet zou houden. Achteraf blijkt dit niet waar te zijn. De Duitse doorsteek mislukt. Bovendien redt Hikspoors met zijn optreden de zoon van de jonkheer van het landgoed aan de Dommel die door de Duitsers voor een spion werd gehouden. Willem kreeg voor zijn koelbloedige optreden een onderscheiding en de brug werd in 1984 naar hem vernoemd. Aan een zijriviertje van de Dommel ligt de Opwettense Watermolen: een groot houten complex met twee reusachtige raderen. De molen is al sinds de 13e eeuw in gebruik. Andere bronnen spreken zelfs over de 11e eeuw. Ook de Opwettense Watermolen is door Vincent van Gogh op het linnen doek gezet.

Van Gogh Village

Welkom in Van Gogh Village geeft een bord bij het binnen fietsen van Nuenen aan. Het ooit zo arme dorp heeft een rijke uitstraling. De terrassen op Het Park hebben allure en dragen bij dat deze prachtige kern van Nuenen een van de aantrekkelijkste verblijfplaatsen van Brabant is.

Het protestantse kerkje, waar de vader van Vincent van Gogh dominee was, staat er nog altijd. Stoer pronkt de molen de Roosdonck uit 1884 in het landschap. Deze molen kwam net op tijd gereed om door Vincent van Gogh zeven keer getekend te worden.

Niet ver van de molen stond de hut van de familie de Groot. Op een avond stapte de schilder zoals vaker binnen om uit te rusten. De familie zat net aan de maaltijd van aardappelen en Vincent kreeg spontaan een idee. De aardappeleters beschouwde hij als zijn eerste echte schilderij.

De monumentale Sint-Clementiuskerk aan de Heuvel van Gerwen was eveneens een dankbaar object voor Vincent van Gogh. De kerk uit de 15e eeuw kent een roerig verleden. In 1612 brak brand uit, maar de kerk werd weer opgebouwd. In 1648 werd kerk van de katholieke gemeenschap afgenomen en over gedragen aan de kleine protestantse gemeenschap. Na de Franse invasie werd het gebouw in 1798 terug gegeven aan de katholieken. De kerk lijkt groot, maar werd in de jaren ’60 van de vorige eeuw te klein voor de uitdijende katholieke parochie. In 1967 kwam een nieuwe Sint-Clementiuskerk gereed.

De oude kerk kwam leeg te staan, werd dichtgetimmerd, zwaar verwaarloosd en aan het verval en vandalisme overgegeven. Dit verval duurde tot 1983. In dat jaar werd het godshuis na een restauratie gebruik genomen door de Priesterbroedergemeenschap Pius X. Nu staat het Rijksmonument er pontificaal bij met aan de voet een sfeervol terras. Zo hoort het in Brabant. We gaan nog even het bos in naar Stiphout, dat Helmond tegenwoordig als een wijk van de stad beschouwd. Veel oorspronkelijke bewoners kunnen de annexatie uit 1968 nog altijd niet verkroppen. “Ik ben en blijf van Stiphout en niet van Helmond,” benadrukt de kastelein van café d’n Brouwer. We fietsen even door naar het centrum van Helmond naar een van de terrassen aan het water van de oude loop van de Zuid-Willemsvaart.

• Routeinformatie
• Routebeschrijving
• Horeca onderweg
• Vincent van Gogh
• Nuenen
• Overige Van Gogh fietsroutes

Routeinformatie

Fietsroute: Vincent van Gogh Nuenen
Land: Nederland
Provincie: Noord-Brabant
Lengte: 51 km
Beginpunt: station Helmond ‘t Hout
Eindpunt: station Helmond ‘t Hout

Routebeschrijving

Verlaat het station. Als je op spoor 2 aankomt, ga dan door de fietstunnel naar de kant van spoor 1. Met je rug naar het station het fietspad Ashorstpad volgen. Na 150 even links en meteen rechts Dr Dreeslaan. Na 400 meter T-kruising rechtsaf. Na 250 meter linksaf drukke weg oversteken. Hier is knooppunten 3. volg de knooppunten 6, 59, 93, 92, 71, 63, 72, 09, 08, 98, 80, 81, 35, 34, 79, 78, 74, 70, 62, 61, 03, 02, richting 01, maar na 250 meter van de knooppunten af linksaf Dr Dreeslaan en je komt weer bij station Helmond ‘t Hout.

Horeca onderweg

59, Aarle RixtelNa 83 Beek en Donk71, Lieshout
09, Sonse Jachthaven met terras aan het water. Ook op maandag open

35 Opwettense Watermolen,
79, In het centrum van Nuenen is ruime keuze. Ook op maandag open.
74, Gerwen
Na 61 Stiphout, meerdere keuze, maar op maandag is alleen d’n Brouwer open (op woensdag gesloten)

Let op! Op maandag is in Aarle Rixtel, Beek en Donk, Lieshout en Gerwen alles gesloten. Het centrum van Helmond is niet ver van knooppunt 03. Daar vind je een keuze aan horeca. Je kunt ook op het Intercity-station van Helmond op de trein stappen. Deze Intercity gaat naar Venlo, of de andere kant uit naar Eindhoven, Den Bosch, Utrecht, Amsterdam-Zuid en Schiphol.

Vincent van Gogh (1853 -1890)

De Nederlandse schilder is nu wereldberoemd, maar Van Gogh heeft in zijn leven weinig van deze latere roem gemerkt. Hij verkocht in zijn leven slechts één schilderij. Zijn leven was kort, maar onstuimig. De schilder leek voortdurend opgejaagd. Van Gogh woonde nooit lang op een plek. Zijn school- en beroepscarrière leek op dertien ambachten en evenveel ongelukken.

Geboren in Zundert waar zijn vader predikant was van de kleine protestantse gemeenschap. Pa Van Gogh werd regelmatig door een andere gemeente beroepen, waardoor ook het gezin meeverhuisde. Vincent was een vervangend kind voor een zoon die een jaar daarvoor dood werd geboren. Vervangende kinderen kunnen het moeilijk hebben, omdat zij het gevoel hebben op de wereld te zijn gekomen dankzij het niet tot leven komen van een ander. De HBS maakte Van Gogh niet af, maar de tekenlessen en de educatie Frans en Engels bleven hem bij. Door zijn werk in kunsthandels in Den Haag, Londen en Parijs raakte Vincent is de ban van de kunst, maar deed eerst nog een studie theologie. Hij strandde echter pal voor zijn staatexamen. De mislukte student trok naar Borinage In Wallonië, waar hij zich als lekenpredikant het bittere lot aantrok van de mijnwerkers. Zijn neerslachtige stemmingen leken door de barre omstandigheden nog meer beïnvloed. Wel begon hij in deze Waalse streek met het maken van zijn tekeningen. Zijn volgende stap was de kunstacademie in Brussel, maar zijn explosieve karakter maakte hem al snel daar een persona non grata.

Twee jaar Nuenen

Terug in Nederland kwam Vincent via onder andere Helvoirt, Etten en Den Haag terecht bij zijn ouders die inmiddels in Nuenen woonden. Twee jaar bleef hij daar. Voor Van Gogh was dat lang. Het was ook een van zijn meest productieve periodes. De omgeving en de mensen legde hij vast in talrijke werken met als meest beroemd de aardappeleters. Het werk van de boerenschilder geeft het sombere leven in het Brabant van destijds sprekend weer. Hij vertrok naar Antwerpen en voelde een opleving in deze levendige stad met zeemanscafés, kroegen en bordelen. Van Gogh werd echter getroffen door een ernstige ziekte. Een voortgeschreden fase van syfilis tastte zijn fysieke gestel en zijn gemoedsrust aan. In Parijs kwam van Gogh in contact met impressionisten als Paul Gauguin. Het bracht een ware trendbreuk in zijn stijl van somber naar kleurrijk. Zijn werken werden steeds grilliger en de luchten op zijn schilderijen steeds dreigender.

Naar het zuiden

Ook in Parijs kreeg Van Gogh ruzie met Jan en alleman. Hij vertrok naar Arles in de hoop daar warmte te vinden. Deze omgeving kwam regelmatig op zijn later wereldberoemde doeken. Zijn zenuwinzinkingen stapelen zich op en werden steeds erger. Als wanhoopsdaad sneed hij zijn rechteroor af. Hij legde het verband zelfs op het doek vast. Van 1889 -1990 verbleef Van Gogh in een psychiatrische inrichting in Saint-Remy-en-Provence. Hij bleef daar doorschilderen en maakte daar meer dan 150 werken. In mei 1990 reisde Van Gogh naar Auvers-sur-Oise ten noorden van Parijs. op 27 juli van dat jaar schoot hij zichzelf door zijn borst. De bedoeling was rechtstreeks in zijn hart, maar hij richtte verkeerd. Vincent stierf pas twee dagen later. De zelfdoding wordt echter betwist en zou er sprake zijn van moord. Er is nooit duidelijkheid gekomen. Voor Vincent was de bijzondere relatie met zijn vier jaar jongere broer Theo van belang. Theo gaf hem regelmatig financiële ondersteuning. Er was een uitgebreide correspondentie tussen de twee broers: aanvankelijk in het Nederlands, maar later in het Frans. De broers leefden ook wel in onmin, maar de verhoudingen werden altijd weer hersteld. Theo was aanwezig bij het sterfbed van zijn broer. Theo stierf slechts een jaar later. Beide broers Van Gogh liggen naast elkaar op het kerkhof van Auvers-sur-Oise.

Het uitgebreide werk

Na het overlijden kwam een aanzienlijk deel van het werk van Vincent van Gogh bij de familie. Later werd een stichting opgericht. De Vincent van Gogh Stichting droeg in 1962 al het werk dat zij nog in bezit had over van slechts 15 miljoen gulden over aan de Staat der Nederlanden. Dit was de basis voor het Van Gogh Museum in Amsterdam. Jaarlijks bezoeken meer dan 2 miljoen mensen dit museum, dat samen met het Rijksmuseum de lijst aanvoert van best bezochte musea van ons land. Ook in het Kröller-Müller Museum in het Nationaal Park de Hoge Veluwe valt een uitgebreide collectie te bewonderen. In het centrum van Nuenen hoor en zie je in museum Vincentre de verhalen over de periode van Vincent van Gogh in Nuenen. Je ziet maar liefst 14 locaties die Vincent heeft vast gelegd, maar die in het heden nog altijd te vinden zijn in en rond het dorp. Je kunt ook over het bijzondere fietspad Van Gogh-Roosegaarde fietsen, maar dat moet je wel in het donker doen, want duizenden fonkelende steentjes in het asfalt geven een effect van en Zuid-Franse sterrenhemel. Zoals Van Gogh dit zo prachtig op zijn schilderij “Starry Night” heeft weergegeven.

Een extra toegift is de Molenroute van ca. 25 kilometer. Deze route brengt je langs alle molens die Van Gogh in de buurt van Nuenen heeft geschilderd.

Nuenen

Nuenen is een oer-Brabants dorp met een gemoedelijke uitstraling. Ondanks dat Nuenen een aantal regionale functies heeft en inmiddels bijna 20.000 inwoners telt, is Nuenen altijd een dorp gebleven. Op 4 november in het jaar 1300 gaf Hertog Jan de Tweede van Brabant de gronden in leen aan de bewoners. Een Schepenbank vormde het bestuur, maar Nuenen bleef klein zonder enige betekenis. Het begin van de groei begon pas in 1810 toen de Franse bezetters een modern bestuur realiseerden. Een groot deel van de bevolking bleef echter arm en de aardappel vormde bijna het enige voedsel. Vanaf 1845 kreeg Nuenen te kampen met de gevreesde aardappelziekte, waardoor een ernstig tekort aan voedsel ontstond. Vincent legde de betekenis van de aardappel sprekend af in zijn schilderij de aardappeleters.

In de tijd van Vincent van Gogh kende Nuenen grote veranderingen. Er kwamen wegen en Nuenen werd steeds meer ontsloten. Textielfabrieken vestigden zich. De vader van Vincent was dominee van de kleine protestantse gemeenschap, maar het grootste deel was de inwoners was katholiek gebleven ondanks de beperkingen die zij kregen opgelegd. In de tweede helft verdwenen deze beperkingen en het Rijke Roomsche Leven bloeide ook in Nuenen op. In 1887 verrees het Sint-Elisabeth Gesticht van de Zusters van Liefde. Voor de instelling kwam een bleekveld om het gewassen linnen te bleken in de zon. Dit bleekveld werd in het begin van de 20e ingericht tot Het Park met een vijver en een muziekkiosk. De aantrekkingskracht zorgde dat het centrum zich verplaatste naar Het Park.

Forenzen

De bedrijvigheid en de groei van arbeiders zwol verder aan. Na de Tweede Wereldoorlog werd Nuenen steeds meer een forenzengemeente van Eindhoven. Nieuwe huizen werden uit de grond gestampt. De woonwijken van Nuenen en Eindhoven raken elkaar net niet op slechts een paar kilometer afstand, maar gelukkig voor Nuenen vormt het riviertje de Dommel met een groenstrook een barrière. Het provinciebestuur zag dat echter anders en vond dat Nuenen niet zelfstandig kon blijven. De inzet was dat Nuenen op zo gaan in de grote broer Eindhoven. Als reactie hield Nuenen in het najaar van 2018 een referendum. Maar liefst 78 % van de inwoners van Nuenen wees een fusie af, ondanks dat velen economisch gebonden zijn aan Eindhoven, of gebruik maken van de culturele en onderwijs voorzieningen van de nabij gelegen stad. Het provinciebestuur gaf aanvankelijk aan niet zo onder de indruk te zijn van het referendum, maar uiteindelijk is de fusie afgeblazen. De vraag is voor hoelang?Fusie of niet: het is heerlijk toeven op Het Park met de aardappeleters en het standbeeld van Vincent van Gogh gemaakt door Hildo Krop.

Meer Van Gogh Fietsroutes in Brabant

Het Rondje Nuenen is uitgezet op een van de lussen van de Brabantse Van Gogh Fietsroute. Deze route bestaat uit 10 lussen die met elkaar verbonden zijn: totaal aan 435 kilometer fietsplezier. Je doet alle plaatsen aan in Brabant waar Van Gogh gewoond en gewerkt heeft. Zij staan op de kaart. De route is uitgezet op de knooppunten en bewegwijzerd. De Van Gogh Fietsroute is in 2016 tijdens de Fiets en Wandelbeurs uitgeroepen tot Fietsroute van het Jaar. De route is onlangs uitgebreid. Er zijn handige kaartjes van de route. Via deze website kun je ook een mobiele app downloaden.

Meer foto’s van van Gogh en fietsen door Nuenen

Lees ook dit nieuws

In het spoor van Vincent van Gogh