Vanaf de 16e eeuw al had men in de gaten dat Nederland effectief verdedigd kon worden tegen vijandelijke troepen door het grondgebied deels onder water te laten lopen. Uiteindelijk werd er tot rond 1870 gebouwd aan een ingenieus sluizensysteem om het land in geval van nood geleidelijk en met beleid onder water te kunnen zetten. De waterlinie was geboren en liep van Muiden tot onder Gorinchem.

Fort bij Vechten

Fort bij Vechten

Teneinde de doorgang voor eigen troepen wel mogelijk te maken, waren er ook accessen voorzien. Dit zijn droge passages die bewaakt moesten worden door forten. Het water er tussenin moest te diep zijn om te kunnen doorwaden, maar te ondiep om te kunnen bevaren. Zo werd ook bij het dorp Vechten, vlak voor Utrecht, aan het eind van de 19e eeuw een fort gebouwd. Het diende ter verdediging van de grote stad en ter bescherming van de doorgang in geval van inundatie. Het bouwwerk was berekend op 600 manschappen.

In die tijd was de Fortenwet van kracht. Dit hield in dat er binnen de nabijheid van het fort geen vaste bebouwing mocht komen. Houten woningen waren wel toegestaan, maar met het voorbehoud dat in tijd van nood of mobilisatie, de bewoners zouden vertrekken en de huizen werden afgebroken.

Duitse spionage

In het buitenland bleef de Nederlandse tactiek niet onopgemerkt. Zowel Spanjaarden als Fransen werden door de eeuwen heen door het water gehinderd. Een Duitse spion rapporteerde voor de eerste wereldoorlog zelfs aan zijn hoofdkwartier in Berlijn dat “inundaties, indien op tijd gesteld, de Hollandse verdediging zo goed als onoverwinnelijk maken”.

ZIE OOK: Tour du Tour Utrecht

Bomvrije kazerne

Eén van de belangrijke gebouwen binnen het fort werd de bomvrije kazerne, een gebouw van maar liefst vier verdiepingen. Glorie heeft het pand echter nooit gekend. Zo ging de eerste wereldoorlog gelukkig aan Nederland voorbij. Tijdens de mobilisatie van 1939 werd het fort versterkt met gasvrije betonnen koepelkazematten. Maar na de capitulatie werden de gietstalen koepels van de meeste kazematten in Nederland ontmanteld teneinde omgesmolten te worden tot nieuw wapentuig.

In het fort bij Vechten zijn er toch drie gespaard gebleven. Ondanks de wereldoorlogen heeft de belangrijkste gebeurtenis voor dit fort feitelijk pas in oktober 2015 plaats gevonden: toen werd hier het Waterliniemuseum geopend.

Bomvrije kazerne

Koepelkazemat

Waterliniemuseum

In de grote wal rondom het verdedigingswerk is een doorgang gemaakt die je bereikt middels een loopbrug over het water. Deze toegang wordt de Coupure genoemd. Hier zie je hoe massief de ommuring was. Het terrein waarop het fort met de vele gebouwen zich bevindt is inmiddels veranderd in een natuurgebied van 22 hectare waar zowel mens als dier graag komen.

Coupure

Maak vooral gebruik van de mogelijkheid om een rondleiding te doen van een uur. Je ontdekt hierbij het terrein en je wordt bewuster van dit stukje geschiedenis van ons land. Het geeft je ook de kans om het Réduit te bezoeken, het binnenfort. Dit is een versteviging binnen de muren van het grote fort waar de troepen zich terug konden trekken voor het geval de vijand was doorgebroken. Dit Réduit moest zelfvoorzienend zijn voor een periode van twee weken en werd goed verdedigd.

Het Réduit

Het binnenfort bestaat uit twee identieke helften. De linkerhelft is nu gereserveerd voor een kolonie vleermuizen terwijl de rechterhelft te bezichtigen is. Het ruikt er muf en het is er vochtig en donker, waardoor je even een idee hebt van hoe de leefomstandigheden hier waren, een eeuw en nog langer geleden. Latrines, wasruimtes en verblijven geven een indruk van hoe de manschappen hier leefden. Een prachtige gietijzeren neogotische trap, die hier qua stijl niet thuis lijkt te horen, leidt je naar boven, naar het dak en naar frisse lucht.

Hoofdgang Réduit

Latrines voor de manschappen

Stadhouder Maurits

Bij de ingang van het museum ontvang je een polsbandje met een chip. Deze dient om in de verschillende zalen allerlei animaties te activeren. Zo spreekt stadhouder Maurits van Oranje je toe vanaf zijn paard om het idee van de waterlinie toe te lichten. Een boerin legt vervolgens uit wat voor haar de negatieve gevolgen zijn van dat project. Een film verklaart hoe Nederland vanaf 1914 haar neutraliteit probeerde te verdedigen en daarbij de waterlinie als afschrikmiddel gebruikte.

Pratende beelden

De rondgang die voor jong en oud leuk en leerzaam is, eindigt met de mogelijkheid om een virtuele tour te maken boven het hele gebied dat onder water kon worden gezet. Met een 3D bril op ervaar je hoe het is om als parachutist boven de waterlinie te zweven, om uiteindelijk te landen in het fort bij Vechten.

Vliegen boven de Waterlinie

Zelf onder water zetten

Droom je ervan om zelf Nederland onder te laten lopen? Op de binnenplaats van het museum kan dat! Een grote maquette met sluizen die door groot en klein met de hand bediend kunnen worden, leert je wat het effect was van water op de verdediging van ons land.

Zelf sluizen bedienen

Castellum Fectio

En wanneer je denkt dat er na een paar uur niets meer valt te ontdekken, loop dan een paar meter de poort uit, en ontdek het oude Romeinse legerkamp dat hier 2.000 jaar geleden lag. Het vroegere fort zelf is dan wel verdwenen, maar stenen in de grond laten zien waar de muren en de gebouwen stonden, terwijl er ook een Romeinse wachttoren is nagebouwd. Het gehucht Vechten bij Bunnik herbergt echt één en al geschiedenis en dankt zijn naam nog steeds aan Fectio, deze Romeinse nederzetting.

Contouren van Castellum Fectio en wachttoren