De Veluwezoom is een langgerekte , groene stuwwal langs de Rijn. Rijken genoten hier op hun landgoed van de rust van de natuur. Deze rust werd woest verstoord door de operatie Market Garden in de septemberdagen van 1944. De bedoeling was een snelle doorbraak van de geallieerden. Het liep echter uit op een catastrofe. We fietsen ten westen van Arnhem, waar de geallieerden landden.

Onmiddellijk na het opstappen voor het station vallen ons de trolleybussen op. Deze elektrische bussen die stroom afnemen via een bovenleiding zoeven geruisloos door Arnhem. Door de operatie Market Garden was het tramnet zwaar beschadigd en het stadsbestuur besloot tot een snelle en goedkope oplossing. 


Arnhem is de enige Nederlandse stad met trolleybussen

Tot in de jaren ’60 van de vorige eeuw kenden ook Groningen en Nijmegen deze vorm van openbaar vervoer. In Arnhem dreigde eveneens het einde, maar in de jaren ’80 kwam de opleving. Lijnen werden verlengd en nieuw materieel werd ingezet. Arnhem heeft nu een van de grootste trolleynetwerken van West-Europa. Arnhem is trots om trolleystad te zijn. De bussen zijn zuinig en groen. Het past bij het imago dat de stad wil uitdragen.


Snel komen we langs de Rijn. Aan de overzijde kijken met uit over de Betuwe. Aan onze kant verheft zich de Veluwezoom boven de Rijn uit. Opgestuwd tijdens de ijstijd. Een prachtig gebied om te wonen tussen het groen met uitzicht op de Rijn. Hier bevinden zich ook belangrijk herinneringen aan het eens zo machtige Hertogdom Gelre, dat ook delen van het huidige Limburg en de Duitse Deelstaat Noordrijn-Westfalen omvatte. Zo was Roermond een Gelderse stad. In 1543 werd het hertogdom ingelijfd bij het wereldrijk van Keizer Karel de Vijfde. De grenzen van de huidige provincie Gelderland komen voor een belangrijk deel overeen met het noordelijk deel van het voormalige Gelre.

Generaal Sasobowskiwaard


Dominant overspant de 880 meter lange spoorbrug van Oosterbeek de Rijn en de uiterwaarden. De eerste brug werd in gebruik genomen in 1879. Tijdens de Duitse inval 1940 werd de brug opgeblazen. De Duitse bezetters plaatsen in het najaar van 1940 een andere brug, maar deze werd tijdens Market Garden voor de ogen van de geallieerden verwoest. De huidige brug dateert uit 1952.


Een van de waarden langs de rivier is vernoemd naar de Poolse generaal Sasobowski. Zijn luchtlandingbrigade werd te laat gedropt, nadat de 1e Britse Airborne divisie al omsingeld was door de Duitsers. Het overgrote deel van de brigade landde ook nog in Driel aan de overzijde van de Rijn. Er waren nauwelijks boten beschikbaar om de parachutisten over te zetten. De Britten verweten Sasobowski gebrek aan moed. Voor de inwoners van Driel is de Polen nog altijd held, want zij waren hun bevrijders. De in 1967 overleden generaal ontving van Koningin Beatrix postuum de Bronzen Leeuw.

Een monument uit de gloriejaren van het Hertogdom Gelre is de Oude Kerk van Oosterbeek uit de 10e eeuw. Tijdens Market Garden werden in de pastorie Britse militairen verzorgd. Aan het einde van de operatie verzamelden zich hier het restant van de geallieerden om de Rijn over te steken. Boten waren inmiddels geregeld. Dankzij de Polen aan de overkant was er een vluchtweg naar het bevrijde gebied in de Betuwe.

Het kerkje raakte zwaar beschadigd, maar is fraai hersteld in de Romaanse stijl. Het Godshuis is een pelgrimsoord voor veteranen, nabestaanden en andere belangstellenden aangaande de Slag om Arnhem.

De stuw bij Driel is onderdeel van de Stuwensemble in de Nederrijn en de Lek. De stuw van Driel wordt ook wel de kraan van Nederland genoemd, want deze stuw verdeeld het water dat via de Rijn ons land binnenstroomt tussen de Nederrijn, de IJssel en de Waal. De schuiven staat ongeveer 75 dagen per jaar omhoog. De schepen kunnen dan vrij doorvaren. Als de stuw gesloten is, gaan de vaartuigen door een sluis. 
Tijdens de lange droogte in de zomer van 2018 kostte het Rijkswaterstaat veel moeite om de waterstand te beheersen. Door het lage water moesten veren worden gestremd en schepen konden minder lading aan boord nemen.

Een kasteel zoals een kasteel moet zijn



Tussen het groen ontwaren we het Kasteel Doorwerth: een waterburcht gelegen in de uiterwaarden van de Rijn. Een kasteel zoals een kasteel hoort te zijn, waar je tegenop ziet. In dit decor passen ridders te paard en een jonkvrouw op de toren. Het kasteel Doorwerth wordt al in 1260 vermeld, maar is daarna diverse malen uitgebreid. Toch heeft de burcht het middeleeuwse karakter uitstekend weten te behouden. 
In het restaurant van het kasteel schreef Erik Hazelhoff Roelfzema in 1969 en 1970 zijn Soldaat van Oranje. De binnenplaats is een unieke plek om te genieten van een kopje koffie. Het museum van het kasteel toont ons de geschiedenis van de burcht, maar ook de historie van de jacht en de bosbouw. Als extra toegift krijgen we ook een expositie van 19e en 20e eeuwse schilderkunst uit de omgeving van Oosterbeek. Kinderen kunnen harnasonderdelen passen. Alleen al in en rond dit kasteel zijn we een paar uur zoet.

Ideale landingsplek, maar te ver van de brug


Het fietsen op grens van rivierenland en het reliëf blijft boeien. Wisselend door de bossen en het open landschap. Ondertussen varen schepen af en aan. 
Bij Renkum verlaten we de Rijn. Bij Eethuys Airborne kwamen parachutisten neer. De Renkumse en Ginkelse Heide lijken idealen landingplaatsen voor parachutisten, maar helaas bleken deze locaties te ver van de brug in Arnhem. De Duitsers hadden ondertussen voldoende tijd om hun troepen te organiseren. Ieder jaar wordt de verloren slag nog herdacht met een massale dropping van parachutisten.


We moeten even wat extra kracht op de pedalen zetten om het hoogteverschil te overbruggen. De Veluwe zelf is hier meer een plateau, dus eenmaal boven valt het klimmen mee.

Rustgebied voor dieren


Goed verzorgde fietspaden door het rijkelijke groen brengen ons naar Planken Wambuis: een gebied dat onder beheer staat van natuurmonumenten. “Rustgebied voor dieren”, waarschuwt een bord ons. Een grote grazer met de contouren van de reclameborden met de “sherry-stier” van Osborno in het Spaanse landschap staart ons aan. Gelukkig heeft het beest geen wilde neigingen.

Planken Wambuis kent een diversiteit aan landschappen met bossen, heide en stuifzand. Het Mosselse Zand is door een raster, dat nauwelijks zichtbaar is, ontoegankelijk voor de runderen en pony’s die op de andere delen van Planken Wambuis bijdragen aan het in stand houden van het natuurlijk landschap. Opmerkelijk in dit gebied is het bijenhotel met maar liefst 100 verschillende soorten wilde bijen. Deze bezige beestjes hebben het zwaar in de huidige tijd.

Een ander Natuurgebied is Wansborn. Dit deel van de Veluwe is vooral van belang om Arnhem van drinkwater te voorzien. Het zand van de Veluwe deed zijn werk en filterde het water op natuurlijke wijze. Helaas zorgt de drukke A12 voor vervuild regenwater. Het hemelwater langs de A12 wordt nu opgevangen en via aan gescheiden rioolstelsel afgevoerd. Ook andere maatregelen waren noodzakelijk om de natuur een handje te helpen.


Geen straaltje zonlicht

Landgoed Lichtenbeek geeft een slagboom over de weg aan. De Veluwezoom ten westen van Arnhem kent een lange en rijke landgoedgeschiedenis. Maar liefst 7 landgoederen sluiten hier op elkaar aan. De dichte loofbomen mochten geen straaltje zonlicht doorlaten op de dames van stand op de wandelpaden. Een blanke huid was vroeger een teken van rijkdom. Een gebruinde huid was ooit een teken dat iemand hard in de volle zon op het land moest werken en dat had geen status.


Een diepe indruk


Een monument herinnert ons aan Market Garden. Op en rond deze nu zo vredige landgoederen is zwaar gevochten. Op het ereveld Airborne War Cemetery in Oosterbeek liggen 1759 gesneuvelde militairen begraven, waaronder ook acht Nederlanders die aan geallieerde zijde streden. Nog diep onder indruk naderen we langs de spoorbaan het centrum van Arnhem om weer in het dagelijkse leven te duiken.

• De Fietsroute
• Route beschrijving
• Horeca onderweg
• 
Market Garden

• Station Arnhem Centraal

De Fietsroute

Fietsroute: de Veluwezoom
Land: Nederland
Provincie: Gelderland
Lengte: 38 km
Beginpunt: station Arnhem Centraal
Eindpunt: station Arnhem Centraal

Op het station van Arnhem zijn fietsen te huur. Tel: 0906-100-1822

 

Routebeschrijving

Je verlaat het station Arnhem Centraal aan de kant van het centrum. Je gaat linksaf en volg de knooppunten: 95, 52, 59, 53, 37, 9, 10, 87, 82, 85, 12, 70, 5, 40, 97, 45, 44, 26, 93, 94 en je bent weer bij Arnhem Centraal.

 

 

 

Horeca onderweg

• 10 km Voor knooppunt 37, Kasteelcafé de Zalmen Kasteel Doorwerth. Open vanaf 10:30. Maandag gesloten.
• 16 km Je kunt bij knooppunt 87, even de Utrechtse weg in naar het centrum van Renkum voor Horeca.
• 18 km, net voor knooppunt 82, aan de rand van de bebouwing, Eethuys Airborne, open vanaf 11:00 uur. Dagelijks open vanaf 11:00 uur.
• 26 km, bij knooppunt 12, restaurant Planken Wambuis
• 30 km, bij knooppunt 40, Snackkiosk de Pitsstop.


Operatie Market Garden 17 – 26 september 1944

Tijdens dit rondje kun je niet om de herinneringen van Market Garden heen. 
Twee maanden na de landing in Normandië braken de geallieerden door de Duitse linie in het westen van Frankrijk heen en rukten snel op naar het noorden. Op 25 augustus werd Parijs bevrijd en op 14 september onthaalde Maastricht als Nederlandse stad de geallieerde militairen.


De operatie Market Garden ging uit van een snelle doorstoot naar Arnhem en inname van de brug over de Rijn, op weg naar het verovering van het Ruhrgebied, met alle industrie die belangrijk was voor de leveringen aan de Duitse troepen.

Het was een gedurfd plan. Parachutisten zouden op strategische plaatsen landen in een zone tussen Eindhoven en Nijmegen, waarna grondtroepen via die zone zouden oprukken naar de Waal. Vanaf 17 september werden ten noorden van de Rijn zouden luchtlandingstropen gedropt om de brug bij verrassing in te nemen en maximaal twee dagen stand te houden, totdat de grondtroepen vanuit het zuiden de brug bereikt hadden. 
Het scenario mondde uit in een drama. De troepen hadden meer tijd nodig om Nijmegen te bereiken. Op 20 september werd de Waalbrug bij Nijmegen veroverd, maar het offensief bleef steken bij de Linge in de Betuwe. De troepen waren uitgeput en er was het probleem van een te moeizame bevoorrading over de lange weg vanuit de provisorische havens in Normandië.


De geallieerden hadden weliswaar de haven van Antwerpen op 4 september ongeschonden in handen gekregen, maar de monding van de Schelde in Zeeland was nog door de Duitsers bezet. Pas eind november meerde het eerste geallieerde schip in de haven van Antwerpen af. 
De coördinatie tussen de diverse luchtlandingeenheden was slecht. Radiocontacten functioneerden niet. Para’s werden op verkeerde plaatsen afgezet. Bevoorradingen werden gedropt in gebieden die in handen van de Duitsers waren. 
De Duitsers konden snel zware tanks aanvoeren, die geen partij waren voor de vrij lichtbewapende parachutisten. Bovendien waren er veel meer Duitse militairen in het gebied dan de geallieerden hadden ingeschat. De Duitsers zouden op de hoogte zijn geweest van de operatie. 


Op 26 september vonden bij Oosterbeek de laatste gevechtshandelingen plaats van de operatie Market Garden. Het laatste restant van de parachutisten stak onder hevig vuur in bootjes de Rijn over. Slechts 3.000 geallieerden bereikten de overkant. Meer dan 17.000 geallieerde militairen sneuvelden, raakten gewond of werden krijgsgevangen gemaakt. Volgens militaire analytici heeft het mislukken van Market Garden het einde van de Tweede Wereldoorlog met 4 maanden vertraagd. 


Twee maanden na Market Garden waren de Duitsers nog in staat om het Ardennenoffensief uit te voeren. Het niet-bevrijde deel van Nederland ging de zware Hongerwinter tegemoet. Het verhaal van Market Garden is verfilmd in “Een brug te ver“. De buitenopnamen zijn niet in Arnhem geschoten, maar rond de IJsselbrug van Deventer. 


Station Arnhem Centraal

Aankomen op station Arnhem Centraal is een bijzondere ervaring. Het sierlijke station met de golvende lijnen geeft een gevoel van ruimte. Tocht voelt de reiziger er zich niet verloren. De bouw heeft heel wat voeten in de aarde gehad. Meer dan 25 lange jaren zaten er het begin van het proces en het gereedkomen in 2015
.

Tijdens de operatie Market Garden werd het toenmalige station zwaar beschadigd. Stationsarchitect Herman Schelling kreeg de opdracht een nieuw station te ontwerpen. De opening vond plaats in 1954. Als snel bleek het station te klein. De oppervlakte van de hal was te beperkt en de tunnels waren te smal. Het had iets beklemmends. Aanvankelijk dacht NS aan verbouwing, maar de gemeente Arnhem wilde maar meer. In 1989 ging de onze nationale spoorwegmaatschappij overstag: er moest een nieuw station komen. Het proces van planning en bouw werd echter een lijdensweg. Rem Koolhaas kreeg de opdracht om het nieuwe station te ontwerpen, maar na een lange discussie werden zijn plannen in 1996 afgekeurd.


 

 

Ben van Berkel werd de nieuwe architect. Begonnen werd met de bouw van een tunnel voor het autoverkeer onder het stationsplein, het busstation en de twee kantoortorens. 
In 2007 viel het oude station onder de sloophamer, maar de bouw van het nieuwe station liet nog even op zich wachten. De bouwkosten bleken veel hoger uit te vallen dan begroot. Het was inmiddels crisis en geen aannemer dorst in het project te stappen. Jarenlang moest Arnhem het met een noodstation doen, maar uiteindelijk kwam de financiering rond.