De Hondsrug is een langgerekte heuvelrug in het oosten van Drenthe. Op deze heuvelrug tref je de grootste concentratie van hunebedden in Nederland. Dit fietsrondje brengt je langs een aantal van deze graven van 5000 jaar geleden.

Emmen kent een zeer merkwaardige vorm. In het centrum is de bebouwing slechts 600 meter breed, maar ten noorden en ten zuiden van het centrum slaan de stadsvleugels zich breed uit. Vandaar dat Emmen ook wel de vlinderstad wordt genoemd. Emmen is verreweg de bevolkingsrijkste gemeente van Drenthe met bijna 110.000 inwoners en mag zich dus een middelgrote stad noemen.

Bijna naast de HEMA lag de ingang van het voormalige Noorder Dierenpark: een van de belangrijkste attracties van Noord-Nederland. De enige dierentuin ten noorden van de lijn Amsterdam naar de Duitse grens. In de oorlog zaten Joodse onderduikers in de ruimte boven het olifantenverblijf. Vlak voor de bevrijding deden de Duitsers een inval, maar de onderduikers waren op tijd gewaarschuwd. Filosofie van het park was vanaf het begin de dieren huisvesten in een natuurlijke omgeving. Dat werd echter steeds moeilijker op een beperkt terrein dat ingeklemd lag tussen het stadscentrum en de spoorbaan. Maar door de unieke vorm van Emmen kon een ruimte gevonden worden direct ten westen van het centrum. Op 25 maart 2016 opende Wildlands Adventure Zoo Emmen. De oude dierentuin is nu stadspark.

Sieraad van Drenthe

Snel na ons vertrek maken de flats plaats voor de natuur. Ooit bestond de Hondsrug uit stuifzand en heide, maar net als de meeste bossen op deze langgerekte heuvelrug is het Valtherbosch aangelegd als productiebos. Tegenwoordig wordt veel aandacht besteed natuurlijke ontwikkeling en dat kan inhouden dat een bos een wel eens uitgedund wordt om andere bomen meer leefruimte te gunnen. Omgevallen en dood hout laat men nu liggen, zodat vogels en kleine zoogdieren voedsel en een schuilplek kunnen vinden. Als het strooisel en dode hout is verteerd, levert dat weer voedingsstoffen op voor de levende natuur.

Het eerste hunebed dient zich aan. Onder de afdeksteen werden dus de doden in de oudheid begraven. De formatie grote keien in de natuurlijke omgeving vol rust geven nog altijd de indruk van een gewijde plaats.

grootste hunebed

Exloo noemt zich sieraad van Drenthe. Het dorp is een van de kenmerkende Esdorpen in deze omgeving, die hun oorsprong hebben in gegroepeerde boerderijen. Tussen de boerderijen ontstond een gemeenschappelijke weide, waar de schapen de nacht konden doorbrengen. Beschermd tegen wolven en boeven. Ieder dorp had wel zijn eigen schaapskuddes. De uitgestrekte heidevelden waren een ideaal graasgebied en schapen gaven de heide de ruimte door alle overige begroeiing te verslinden. De dorpen groeiden en op het gemeenschappelijke veldje ontstonden jaarmarkten. Zo kreeg de Brink vorm en kreeg de weide een centrumfunctie.

de Brink van Exloo

De Brink van Exloo ligt er prachtig bij. De Saksische boerderijen zijn gesierd met rieten daken. Ook nieuwe bebouwing is in deze stijl opgetrokken. De schaapskooi op de Brink wordt nog steeds gebruikt bij slecht weer, maar gebruikelijk trekt de kudde rond op de heidevelden in de omgeving. Erika Visser en Monique Tielen begeleiden sinds mei van dit jaar de kudde als herderinnen. Beide dames komen uit Drenthe.

de schaapskooi

In een voormalige boerderij op de Brink krijgen we alle wetenswaardigheden op beeldende wijze voorgeschoteld in het fraai opgezette schapeninformatiecentrum. In een andere voormalige boerderij is de stokerij Turv, waarde stoker op ambachtelijke whisky, jenever, gin en wodka produceert.

stokerij Turv

Opmerkelijk is het in het begin van de jaren 2000 ingrijpend verbouwde gemeentehuis in Exloo volgens antroposofische architectuur met afwijkende lijnen, ontwijken van rechttoe-rechtaan veel scheef en asymmetrie. Bekende voorbeelden van deze architectuur zijn het hoofdkantoor van de voormalige NMB-Bank in Amsterdam en Gasunie in Groningen. In Exloo stond het dorp bijna op z’n kop. Een aanzienlijk deel van de inwoners vond deze vorm totaal niet passen bij het karakter van hún dorp. Nog altijd wordt in Exloo gemopperd.

de saksische boerderij

Prinses Beatrix eik

Direct na Exloo rollen onze banden weer op een fietspad door het bos. Een grote steen valt ons op, maar dit is geen hunebed. Op de steen staat Prinses Beatrix Eik. De eerste boom van het bos werd namelijk geplant op 31 januari 1938, de geboortedag van onze voormalige koningin.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog gaf de Duitse bezetter aan boswachter Meelker opdracht om de tekst van de steen te verwijderen. De boswachter verving de steen echter voor een andere en begroef de steen met de tekst. Onmiddellijk na de bevrijding kwam de juiste steen weer op zijn plaats terug. Het verzet was hier sterk tijdens de Tweede Wereldoorlog. Onderduikers zaten verscholen in holen in het bos.

Dit leidde ook tot reacties van de Duitsers. Tussen de bomen staat een gedenkteken ter nagedachtenis aan vijf Groningse verzetstrijders die hier op 19 september 1944 door de Duitsers werden gefusilleerd. Op 11 april 1945 bereikten de geallieerden deze streek en kon de bevrijding gevierd worden. Het is moeilijk voor te stellen dat slechts op een paar honderd meter rechts van ons een totaal ander landschap is: zo plat als een pannenkoek met langwerpige kavels en eindeloze lintbebouwing.

Hunebedhoofdstad

Borger noemt zich de hunebedhoofdstad van Drenthe. Er is natuurlijk het interessante Hunebedcentrum. Net buiten dit centrum staat het grootste Hunebed van Nederland. Vanaf de Hunebedweg moeten we even door een hekje en een smal bospaadje, maar daar ligt het graf dan voor ons. Kinderen spelen op de keien en dat versterkt het beeld van de omvang. Borger heeft duidelijk een centrumfunctie en dat heeft gezorgd voor veel nieuwbouw van de landelijke winkelketens rond de Brink, maar omgeven door bomen zorgt de Willibrord kerk voor een stukje nostalgie. Helaas moest de oude kerk in de het begin van de 19e eeuw afgebroken vanwege de slechte bouwkundige staat en is vervangen door een waterstaatskerk, maar dat is nu ook al weer uit lang vervlogen tijden. De robuuste gotische toren is uit de 14e eeuw. De kerk is nu onderdeel van het ontmoetingscentrum Borger.

Borger

Veel rustiger is het esdorp Ees, hoewel het aantal inwoners toeneemt. Ees ligt niet zover van Assen en Emmen en raakt in trekt bij forenzen. Ook vestigden er zich Drenteniers: gepensioneerden die naar de zanddorpen trekken, want het is er fraaier wonen dan in een rijtjeshuis. De route zet zich voort op fietspaden door wisselend heide en bos. We worden duidelijk met een bord gewaarschuwd als zich wederom een hunebed aandient.

Poolshoogte nemen

Net voorbij het tunneltje onder de N-34 is de uitkijktoren Poolshoogte. Deze is gebouwd op een kunstmatige heuvel van 13 meter hoog. De opdrachtgever was boswachter Meelker (die ook de steen van de Prinses Beatrix eik verborg). De megaklus werd verricht vanuit de werkverschaffing. De arbeiders moesten dit aanvankelijk met schop en kruiwagen doen. Een journalist die het opwerpen van de heuvel beschreef noemde het, vanwege de bloedblaren aan de handen van de arbeiders, de Bloedberg van Exloo. Deze officieuze naam wordt nog steeds gebruikt. De top van de heuvel ligt op 38 meter boven NAP. De toren is gebouwd als brandtoren, maar vanaf de top kon de jonge aanplant in de omtrek goed in gaten gehouden worden. Nog altijd kun je poolshoogte nemen. Aan de voet van de toren is een terras.

De Brink van Odoorn ligt feitelijk nu ten westen van het plaatsje. Het wijkje heet nu Oud-Odoorn. De eenden vermaken zich in de vijver voor de klassieke boerderijen. Om een beeld te geven van de vroegere Brink staan nu imitatieschapen op het grasveld. Van veraf lijken het net echte wollige grazers.

Het laatste deel terug naar Emmen gaat op het fietspad langs het Oranjekanaal. Dit kanaal is tussen 1853 en 1861 gegraven voor de afvoer van turf. Ook keien werden op de schepen vervoerd. Het kanaal was echter geen succes. In 1923 is nog geprobeerd om als werkverschaffingsproject het kanaal uit te diepen, maar de waterweg bleef onrendabel. Uiteindelijk is in 1976 de vaart ontrokken uit de scheepvaart. Er zijn plannen om het weer bevaarbaar te maken voor de pleziervaart. Tot nu toe is daar nog niets van gekomen vanwege de hoge kosten voor renovatie van bruggen en sluizen. De stilgelegde waterweg geeft ons een fraaie indruk van vervlogen tijden, want alles lijkt hier stilgelegd.

Oud-Odoorn

Koning Lodewijk Napoleon

In Emmen steken we nog even het spoor over voor ons laatste Hunebed in de Emmerdennen. Opmerkelijk: zo dicht bij het centrum van de stad en niet zo´n kleintje ook, wat dit is het op een na grootste hunebed in ons land. Ook koning Lodewijk Napoleon, de broer van de Keizer, was onder de indruk maar om nog machtiger te lijken sprong de koning van Holland in 1809 te paard op de afdeksteen. Ook de koning deed een rondje hunebedden. Volgens overleveringen is een afdruk van een van de hoeven van het paard van de koning achter gebleven. Emmen heeft de naam van saaie stad, maar dat ervaren wij niet op ons terras op het plein voor de kerk. In de binnenstad herkennen we nog altijd de grillige vorm van een esdorp en we ervaren ook sfeer na afloop van onze fietstocht.

Routeinformatie

Fietsroute: Hunebedden op de Hondsrug
Land: Nederland
Provincie: Drenthe
Lengte: 49 km
Beginpunt: Emmen-station
Eindpunt: Emmen-station

De route

Aan de voorzijde van het station Emmen is fietsknooppunt 21. Volg 41, 37, 39, 9, 20, 23, 28, Vanaf hier in Borger richting 43 tot het Hunebed centrum aan de noordoostkant van Borger. Ga vanaf Het Hunebedcentrum weer terug, maar ga na een ongeveer 600 honderd meter niet linksaf maar blijf op de Hunebedweg tot de T-kruising met de Hoofdstraat. Ga hier linksaf richting naar knooppunt 40. Volg 22, 24, 6, 38, 36, 34, 35, 19, 16, 21.
Let op: In Drenthe staan als de knooppuntenroute gelijk loopt met een Drentse route geen nummers op de knooppunten aangegeven. Je volgt dan de Drentse route naar het volgende knooppunt. Deze staan aangegeven met de zeshoekige bordjes: zoals de Ellertsveldroute.

Horeca onderweg

Op de route tref je horeca in Exloo, Borger, uitzichttoren Poolshoogte, Odoorn en natuurlijk in Emmen.

De Hunebedden

Hunebedden zijn de oudste monumenten in ons land. In Drenthe staan 52 exemplaren. Ze hebben allemaal een nummer met een D ervoor. Deze graven zijn 5400 tot 5300 jaar geleden gebouwd door mensen van de Trechtrerbekercultuur. Dit waren de eerste boeren van Noord-Europa. In een hunebed werden meerdere doden begraven. De bouwers wilden daar mee aangeven dat ze tot een familie behoorden. Veel hunebedden zijn gebouwd in de buurt van water. Water had een bijzondere betekenis. De toenmalige bewoners van de Hondsrug brachten er vaak hun offers en vonden het belang dat hun voorvaderen in de buurt van water begraven werden. Nu waren er in het noorden van Nederland veel kleine meertjes. Zij zijn ontstaan tijdens de ijstijd tussen de 30.000 en 15.000 jaar geleden.

hunebed

De enorme keien waarbij de Hunebedden zijn gebouwd zijn met de smeltende ijsmassa vanuit Scandinavië ongeveer 150.000 jaar geleden naar ons land gekomen. Deze ijsmassa was vaak een paar honderd meter dik. In het Hunebedcentrum in Borger ligt een kei van 12.000 kilo. Na onderzoek bleek deze afkomstig te zijn op 200 kilometer ten westen van Stockholm. Er is zelfs een kei gevonden uit Finland. Een dikke ijsmassa in beweging kent natuurlijk een ongekende kracht. Maar je vraagt je toch af hoe de mensen destijds deze zware jongens hebben kunnen bouwen en ook nog konden stapelen.

Van de 52 hunebedden in Drenthe liggen de meeste op de Hondsrug: een langgerekte heuvelrug aan de oostkant van Drenthe. Ten westen van de Hondsrug lag zee. Waarschijnlijk zorgde die hoogte dat de Hondsrug een van de oudste bewoonde gebieden van ons land is. In Drouwen ten noorden van Borger is een vuistbijl gevonden van meer dan 100.000 jaar oud.

Oudste verharde weg van ons land

De weg over de Hondsrug is ook een van de oudste handelswegen van ons land. Ongeveer 5000 jaar geleden is hier een houten veenweg aangelegd: de oudste verharde weg van ons land. Behalve Hunebedden vind je in de omgeving ook grafheuvels.

een rustige begraafplek

Diverse hunebedden liggen pal aan de fietsroute. Voor sommige van deze graven moet je even over een paadje lopen. Alle hunebedden staan onderweg aangegeven. Veel over de hunebedden en de periode van de Hunebedden kun je zien in het Hunebedcentrum in Borger.

www.hunebedcentrum.eu
Schaapskudde Exloo www.schaapskuddeexloo.nl
Overige informatie: www.drenthe-toerisme.nl

Lees ook dit nieuws

Pop-up camping Winterwoods opent vanaf 12 november de deuren Hondsrugpad is Wandelroute van het Jaar 2022