Gorinchem ligt bij een kruispunt van waterwegen. Fietsen rond Gorinchem betekent een aaneenschakeling van oude vestingstadjes en verdedigingswerken van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Veel ouder is het Slot Loevestein, van waaruit gevangene Hugo de Groot in zijn legendarische boekenkist ontsnapte. Het rondje is slechts 47 kilometer maar gaat wel door 4 verschillende provincies.

Na ons vertrek fietsen we al snel langs de Linge: het meanderende kleine zusje tussen de grote rivieren. We krijgen uitzichten over waterplassen en buitendijks land, waar de koeien lustig grazen van het sappige gras.

De Bijbel is belangrijk in deze streek getuige het Statenbijbelmuseum van Leerdam met een collectie van 450 jaar Bijbels.

Het initiatief is ontstaan in de kelder van een woonhuis. De beheerder nodigt zijn bezoekers uit om een tweedehands Bijbel mee te nemen. Zolang corona heerst is het museum alleen open na aanmelding.

De beheerder nodigt zijn bezoekers uit om een tweedehands Bijbel mee te nemen.

Leerdam is duidelijk dé glasstad van ons land. Aan de voet van de Lingedijk bevindt zich het Nationaal Glasmuseum.

Leerdammer kaas kent grote gaten. Opmerkelijk is dat de kaas niet is geproduceerd met dierlijk stremsel. Vegetariërs kunnen dus met een gerust hart échte Leerdammer kaas eten. Leerdam lag oorspronkelijk in Zuid-Holland, maar door de vorming van de nieuwe gemeente Vijheerenlanden ligt de stad nu in de provincie Utrecht.

Aan de overkant van de brug over de Linge rollen onze banden Gelderland binnen. Dit is de Betuwe ten top met de dijkhuisjes en de boomgaarden: het land van Flipje. Langs de weg is regelmatig eigen gemaakte jam te koop.

De lekkerste krakelingen

In bakkerij Bert van Voorden maken we een grote fout door Heukelum een dorp te noemen. We worden onmiddellijk gecorrigeerd: “Heukelum is een stad!” De stadsgracht ligt er nog steeds. De bakkerij staat bekend om de lekkerste krakelingen van Nederland. Stadsfietsenmaker Fietskees stelt ons gerust. “Ik help fietsers met pech onderweg altijd met voorrang.”

Op vrijdag, zaterdag en zondag is het terras open om de bieren te proeven.

In het koetshuis van de voormalige plaatselijke steenfabriek is mini-brouwerij Het Kuipertje. In 1987 begon gemeenteambtenaar Frits Kuiper met brouwen. Het beviel hem zo goed, dat hij zijn baan opzegde. Sinds 2002 heeft zijn zoon Henk de roerstok overgenomen. De brouwerij is in al die jaren altijd klein gebleven. Op vrijdag, zaterdag en zondag het terras open om de bieren te proeven. Bij slecht weer kan dit binnen.

Nieuwe Hollandse Waterlinie

Het robuuste Fort Vuren aan de Waal uit 1844 was een belangrijk verdedigingswerk in de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Tijdens de inval in de meidagen van 1940 bombardeerden Duitse vliegtuigen het bolwerk. Het terras is populair onder fietsers. Je kunt er ook in een bunker overnachten, of op de camping binnen de muren van het fort.

Slot Loevestein aan de overzijde van de Waal is beduidend ouder. Eerst moeten we echter langs de brede Waal, die het meeste water van de Rijn naar de Noordzee brengt. De meest westelijke brug is pas bij Zaltbommel. Tussen Herwijnen en Brakel doet de pont nog altijd trouw dienst om passagiers en voertuigen naar de overkant te brengen.

Afgedamde Maas

De zuidelijke oever van de Waal tussen Brakel en Slot Loevestein is vrij drassig. Bij het kasteel stroomde het Maaswater in de Waal. Bij veel aanvoer van water vormde zich hier een waterfile met overstromingen als gevolg. Stond het water in de Maas laag, dan perste zich het Waalwater met alle macht in tegenovergestelde richting de Maas in. In 1904 is daarom de Maas kort voor Heusden afgedamd. Het Maaswater stroomt sindsdien via de Bergsche Maas in het Hollands Diep. Voor de scheepvaart kwam een nieuwe verbinding met een sluis.

Sprookjesslot en de boekenkist

Het massieve Slot Loevestein in het rivierenlandschap lijkt ons dreigend aan te staren. De steenklomp spreekt tot de verbeelding als sprookjesslot of filmset met Rutger Hauer als Floris van Rozemond. Alsof we de geuren van de Middeleeuwen inademen en het gekletter van de zwaarden de trilhaartjes in onze oren doet trillen. Een strategische plek op een landtong voor het samensmelten der rivieren.

Het Slot Loevestein dateert uit 1361 om tol te kunnen heffen. Jarenlang was het kasteel in het bezit van de Hollanders. Slot Loevestein speelde een rol van tal van conflicten. Ook tijdens de Tachtig Jarige Oorlog. Toen de Spaanse troepen op voldoende afstand waren gedreven, kreeg het kasteel de functie van Staatsgevangenis. Het waren geen criminelen, maar vooral andersdenkenden dan de gezaghebbers van de Republiek der Zeven Provinciën. Politieke gevangenen dus. De bekendste gevangene was de rechtsgeleerde Hugo de Groot. In 1621 ontsnapte de dissident in een boekenkist en dat is geen sprookje.

Na de val van Napoleon kwam de Nieuwe Hollandse Waterlinie, die moest voorkomen dat vreemde troepen het westen van ons land zouden innemen. Slot Loevestein werd omgeven met in voor die tijd moderne verdedigingswerken. Deze verdedigingswerken werden voortdurend versterkt. Pas in 1951 werd de militaire functie opgeheven. Het slot zelf was toen zwaar verwaarloosd. In 1986 werd de restauratie voltooid.

Slot Loevestein was vele eeuwen een Hollands kasteel, maar na de oprichting van het Koninkrijk der Nederland na de val van Napoleon werd Loevestein ingedeeld bij de provincie Gelderland. In het kasteel en het soldatendorp valt van alles te beleven. In het museum leren we alles over Hugo de Groot, de Middeleeuwen en de Hollandse Waterlinie. Spelenderwijs komen we alles te weten over buskruit en oude wapens. We kunnen ook overstromingen ervaren. Het museum adviseert wel om tijdig te reserveren.

De mosterdpot

Een voet/fietsveertje brengt ons naar de overkant van de afgedamde Maas. Op de simpele stoeltjes van Koffie Huske Boven ’t Cat gaat onze blik nog een keer uit naar het slot aan de overzijde van het water.”Houdoe!” geeft de uitbater als groet bij ons vertrek. We zijn in Brabant. Het Land van Altena, met als belangrijkste plaats Woudrichem. Het land van Altena hoorde van 1322 tot 1815 bij Holland. Sinds die tijd is het gebied onderdeel van de provincie Noord-Brabant.

Ook Woudrichem kent een rijk verleden als verdedigingwerk. Woudrichem was eveneens onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Omdat in geval van beleg de omgeving van het stadje onder water gezet zou worden, mocht buiten de vesting niet gebouwd worden. In 1926 werd deze maatregel wat versoepeld, maar pas in 1955 verliet defensie de vesting.
Midden in het stadje staat de rijk versierde dikke toren van de Sint-Martinuskerk. De toren had ooit een spits, maar in 1717 blies een zware storm de spits van de toren af. Inwoners van Woudrichem en de omgeving noemen de toren de mosterdpot.

Door de Gevangenenpoort bereiken we de haven voor de waterbus naar Gorinchem. Het vaartuig meert in Gorinchem aan pal voor de hoge sluis van de Linge. Op de steentjes in het decor van de oude straatjes fietsen we naar de Grote Markt. Rond het voormalige stadhuis zijn voldoende etablissementen voor een sfeervolle après-fiets.

Routeinformatie

Fietsroute: Fietsrondje Gorinchem
Land: Nederland
Provincie: Zuid-Holland, Utrecht, Gelderland, Noord-Brabant
Lengte: 47 km (met varen)
Beginpunt: Station Gorinchem
Eindpunt: Station Gorinchem

Route beschrijving met knooppunten

Neem bij het station uitgang bij stationsgebouw Stationsplein. Linksaf Stationsstraat Na ruim 500 meter rechtsaf brug over. Je komt op de knooppunten, 53, 39, 37, 36, 33, 34, 57, 49, 31, 32, 29, 28, 27, 25, 3, 4, 5, 20, 23, 24, 33, 32, 50, 23, richting 52, maar na de eerste brug op rotonde rechtdoor van de knooppunten af. Na de lange brug op rotonde rechtsaf naar station. Station Gorinchem heeft géén liften.

Horeca en winkels onderweg

• 13 km. Na knooppunt 33 Herberg en restaurant de Lingehoeve, vanaf 10 uur, maandag gesloten.
• 15 km. Knooppunt 57, In Leerdam is ruime keuze. Op zondag is veel gesloten.
• 18 km. Knooppunt 31, Heukelum, café de Zwaan.
• 27 km. Knooppunt 25, Fort Vuren, vanaf 10:00, dagelijks open
• 33 km. Knooppunt 5, In Brakel is Bakkerij Verba met bankje voor de deur. Er is ook Café-Cafetaria Big Bread de Zalm.
• 41 km. Nog voor knooppunt 33, Boven het Cat koffiehuuske. Aan de overkant van het voet/fietsveer Loevestein –Woudrichem. Eenvoudige gelegenheid.
• 42 km. Knooppunt32, In Woudrichem is keuze, maar op maandag is veel gesloten.
• In Gorinchem is ruime keuze, o.a. op de Grote Markt.

Veren

Kijk vooraf naar de vaartijden.
Veer Brakel-Herwijnen. Dit is een grote autoveer. Vaart dagelijks ieder kwartier van 5:30–22:00 uur.
Voetveer Loevestein-Woudrichem. Tot 1 november 10:00-17:30. Daarna alleen in de weekeinden.
Kan ook met Riveer naar Gorinchem: zie Woudrichem-Gorinchem

Gorinchem

De officiële naam van deze stad is Gorinchem, maar je praat over Gorkum. De korte naam is ontstaan, omdat men de officiële naam te lang vond. Om het nog ingewikkelder te maken is er ook nog de verouderde spelling Gorcum.

Gorinchem ligt op een buitengewoon strategische plek aan de Merwede. De belangrijke vesting in de Oude én de Nieuwe Hollandse Waterlinie. En de grootste die nog helemaal intact is. De vestingwallen lopen helemaal rond en geven prachtige uitzichten over de rivieren. Aan de structuur van de binnenstad binnen de wallen is feitelijk niets veranderd. Foto’s uit de lucht geven dit prachtig weer.

Gorinchem wordt voor het eerst genoemd in de 13e eeuw, maar werd na aansluiting bij het Graafschap Holland in 1417 pas echt een stad van betekenis. De gunstige ligging bij een kruispunt van wateren bracht grote bloei. Gorinchem groeide uit tot de achtste stad van het Graafschap Holland.

Na de bloei kwam ook het verval. De vesting zorgde ervoor dat de stad niet kon uitbreiden, want in de schootsvelden mocht niet worden gebouwd. Na de Eerste Wereldoorlog verloor de vesting haar status en was uitbreiding van Gorinchem mogelijk. Gorinchem profiteerde van de bloei van de Rotterdamse haven, vooral met de scheepsbouw. Nieuwe woonwijken werden gebouwd, maar de uitbreidingen waren beperkt, door de grenzen van de gemeente. In 1950 had Gorinchem 16.000 inwoners, maar vanaf de jaren ‘60 begon de grote groei. Randgemeenten werden opgeslokt. In 1986 ging zelfs een deel van Gelderland naar Zuid-Holland om uitbreiding van Gorinchem mogelijk te maken. Gorinchem heeft nu 37.000 inwoners en voelt zich ondanks de nabijheid van Gelderland en Noord-Brabant een onvervalste Hollandse stad.

In het kleine deel binnen de vestingwallen bevinden zich maar liefst 214 Rijksmonumenten. Heel deze binnenstad is beschermd stadsgezicht. Meest opvallend is de gotische Grote Toren uit de 13e eeuw. Deze toren hoorde ooit bij een hallenkerk. In de strijd tegen Napoleon in 1813 beschoten de Pruisen en de Russen de kerk met zwaar geschut. Uiteindelijk moest het Godshuis worden afgebroken. De huidige kerk is uit 1851.

De Martelaren van Gorcum

In 1572 veroverden de Watergeuzen Gorinchem op de Spanjaarden. Als wraak op de Spanjaarden namen zij 19 katholieke geestelijken gevangen Om te trachten hun geloof af te zweren martelden de geuzen hun gevangenen bijna twee weken lang. Vervolgens vervoerden zij de priesters en broeders in het ruim van een vrachtschuit naar Den Briel, waar zij in een turfschuur buiten de stadskern werden opgehangen. Deze geestelijken werden bekend als de Heilige Martelaren van Gorcum. In het Gorcums Museum hangt een schilderij ter nagedachtenis aan deze gebeurtenis.

Ridder van Rappard, de Zonnekoning van Gorinchem

Als meest opmerkelijke figuur in de geschiedenis van Gorinchem mag Louis Rudolph Jules ridder van Rappard genoemd worden. Ruim 32 jaar vervulde hij als een potentaat het ambt van burgemeester. Zij het dan met twee jaar onderbreking tijdens de Tweede Wereldoorlog. Van Rappard was bepaald niet vies van de ideeën van de Nazi’s, maar keerde zich tegen de Arbeitseinsatz. De burgervader werd zelfs een tijdje geïnterneerd.

In 1948 leek zijn benoeming als burgemeester van Utrecht zo goed als beklonken. Koningin Juliana maakte echter gebruik van haar recht als staatshoofd en blokkeerde de benoeming. Saillant detail: Van Rappard was getrouwd met een oud-hofdame van Juliana.

Van Rappard moest het dus tot zijn pensioen in 1971 doen met Gorinchem. Als burgemeester deed hij verwoede pogingen allerlei maatschappelijke ontwikkelingen te stoppen. Films en theaterproducties die hem niet aanstonden werden in Gorinchem verboden. Een concert van the Outsiders werd op zijn gezag afgebroken. Hij wierp zich op als belangenbehartiger voor het behoud van de zedelijke moraal. De Ridder voerde te vuur en te zwaard een ware kruistocht tegen Mary Zeldenrust, destijds voorzitter van de NVSH (Vereniging Voor Seksuele Hervorming). In die jaren bloeide de NVSH juist uit tot meer dan 200.000 leden met actieve afdelingen in heel het land. Het ledental daalde drastisch, toen veel doelstellingen bereikt waren.

Opgeruimd staat netjes

Van Rappard sloot zich vooral af in zijn werkkamer en was moeilijk benaderbaar.Kritische raadsleden kleineerde hij in het openbaar. Op een gegeven moment deelden elf Gemeenteraadsleden (net geen meerderheid) mede het vertrouwen in hun burgemeester op te zeggen. Zij stapten zelfs uit de Raad. Twee wethouders volgden hun voorbeeld. Overal zou dit geleid hebben tot een diepe crisis, maar de burgemeester wuifde ze vriendelijk na en sprak uit:

“Opgeruimd staat netjes. Dit waren echt de besten niet, het betekent een hele zuivering.”

De meerderheid van de Raad dorst de burgemeester echter niet aan te pakken. Dat waagde niemand. De ridder was een bastion. De Moraalridder probeerde het in de landelijke politiek, maar haalde nooit de kiesdeler. Plaatselijk had Van Rappard na zijn pensioen nog wel aanhang. In 1978 deed hij na zijn landelijke mislukking een gooi naar een zetel in de gemeenteraad. De oud-burgemeester haalde bijna 20% van de stemmen. Tot 1986 zat hij in de raad. Zijn rol was voornamelijk het voor de voeten lopen van zijn opvolger.

Bij zijn overlijden in 1994 was Louis Rudolph Jules ridder van Rappard echter al in de vergetelheid geraakt. Er werd in de Raad van Gorinchem zelfs helemaal niet stilgestaan bij de man die 32 jaar burgemeester van die stad was en daarna ook nog acht jaar lid van de gemeenteraad. Een triest einde voor de persoon met de mentaliteit van Gorinchem dat ben ik.

Verblijf tips voor overnachten in Gorinchem

De oude stad is vooral de moeite waard om er een nachtje te blijven. Wij onderzochten de volgende accommodaties rondom en in Gorinchem.

Boutique Hotel Goud en Zilver

Bijzonder hotel met stijl aan de Linge in het centrum van Gorinchem. Boek hier een kamer.

Hotel le Bon Apart

Kleinschalig, lekker knus hotel in het centrum van Gorinchem. Boek het beste tarief online.

Campanile Hotel

Eenvoudig, maar wel voldoende comfort en efficiënt ingericht. Gunstige prijzen. Direct bij de afslag van de A15 op 2,5 km van het centrum van Gorinchem.

Kazemat Zus

Uniek appartement in een kazemat in Woudrichem. Geen ontbijt, maar wel keuken met uitrusting en koelkast. Bekijk de prijzen.

Meer hotel aanbiedingen in de buurt van Gorinchem

Booking.com

Pech onderweg met de Fiets?

Krijg je pech onderweg met de fiets? De Wegenwacht komt je tegenwoordig ook met de fiets of e-bike helpen met het speciale Wegenwacht Fiets abonnement. Sluit hem nu af voor maar €20 per jaar. Je krijgt zelfs in heel Nederland én België pechhulp van de Wegenwacht voor je (electrische) fiets via de ANWB Alarmcentrale. Ben je betrokken bij een ongeval met je fiets? Dan krijg je zelfs juridische hulp.

Meer foto’s uit Gorinchem en omgeving

Lees ook dit nieuws

Fietsrondje van de maand november: Bende van de Witte Veer (61 km) Fietsrondje van de maand december Liberation route Venray-Overloon (65 km)