De Eem ten noorden van Amersfoort is de kortste, maar ook de langste rivier van Nederland. Het water stroomt tussen een zee van ruimte. Als het echter aan Maxime Verhagen van Bouwend Nederland ligt, komt er in de Eempolder een nieuwe en uitgestrekte woonwijk om te voorzien in de behoefte aan woonruimte. Natuurbeschermers gruwelen bij deze gedachte. Aanleiding om zelf eens te gaan kijken tijdens het Fietsrondje van de Maand december 20022 langs beide oevers van de Eem.

Inhoudsopgave van dit Fietsrondje van de Maand

• Route informatie
• Route beschrijving met knooppunten
• Horeca en winkels onderweg
• De Eem
• Verblijf tips voor overnachten in Amersfoort
• Meer Fietsrondjes in de buurt van Amersfoort

Vanuit het station Amersfoort Centraal staan we al snel voor de monumentale Koppelpoort van Amersfoort. Het is een combinatie van een toegang over het water en over de weg door de voormalige stadsmuren van Amersfoort.

Je zou denken dat de naam Koppelpoort is ontstaan door deze combinatie. Dit is echter niet juist.

Koppel komt van het middeleeuwse “coppel”

Dat betekent gemeenschappelijk weide. De oorspronkelijke Koppelpoort is gebouwd rond de eeuwwisselingen van 1400. Iedere avond werd de poort gesloten en iedere morgen geopend door raddraaiers. Het grote en zware rad in beweging brengen was niet zonder risico. Er was kans dat een raddraaier struikelde en ledematen brak. Daarom werden voor deze klus oproerkraaiers en criminelen onder zware bewaking uit het gevang gehaald om deze risicovolle klus te klaren. Het schijnt dat hier de naam raddraaier voor aanjagers van rellen is ontstaan. De Koppelpoort lijkt op en top Middeleeuws. Toch is dit maar gedeeltelijk juist. Het bouwwerk kende oorspronkelijk geen kantelen. Deze versierselen zijn pas op de poort aangebracht tijdens de verbouwing door Pierre Cuypers in 1885 en 1886. Hoogtepunten van Cuypers zijn het Rijksmuseum en het Centraal Station in Amsterdam. In veel creaties van Cuypers zie je zijn passie voor de Middeleeuwen terug.

Amersfoorts bier

Het rondje maakt even een ommetje door een oud deel van Amersfoort. Het eerste deel van het kleine Spui is helemaal niet zo oud, maar is gebouwd pal na de Tweede Wereldoorlog. Wel in aangepaste stijl om niet uit de toon te vallen met de oude pandjes aan het Grote spui aan de overzijde. Het water vloeit echt vanuit de singels in de Eem.

Aan het Kleine Spui is Stadsbrouwerij de Drie Ringen met proeflokaal. Amersfoort was vroeger een brouwersstad.

De laatste brouwerij was Phoenix. Deze brouwer moest het voor een belangrijk deel hebben van export en de levering aan zeeschepen. De concurrentie was echter moordend. Na een aantal fusies kwam de brouwerij in handen van Allied Breweries. Deze nam de afzet over, maar sloot de brouwerij in 1970. Het gebouw aan de spoorlijn werd in 1970 gesloopt.

Aan de overzijde van de singel is het museum Flehite voor kunst en geschiedenis in Amersfoort.

Flehite is de Latijnse naam voor de Eem. Boven de huizen aan de singel priemt de spits van de Lange Jan. Aan de Onze Lieve Vrouwentoren zat ooit een kerk vast, maar deze is in 1787 als munitieopslagplaats ontploft.

Boeren parkeerden hun karren op ‘t Zand

We draaien ’t Zand op. Oorspronkelijk was dit een stadsgracht, maar het water werd al in de 17e eeuw gedempt. Boeren parkeerden hier hun karren als zij een bezoek brachten aan de stad. Bestrating vond men destijds niet nodig, vandaar de naam ’t Zand. Aan het zand liggen diverse kerken. Het oudste kerkgebouw is de Sint-Aegdenkapel. Deze middeleeuwse kapel maakte deel uit van een nonnenklooster. Na de reformatie werden de erediensten beëindigd. De kapel werd niet overgedragen aan de protestanten maar kreeg een functie als opslagplaats. In de 19e eeuw werd de kapel weer eigendom van de katholieke kerk, maar de kapel raakte in verval. In 1960 nam de stad Amersfoort de kapel over en sindsdien worden er klassieke concerten gegeven. Sinds enkele jaren is de exploitatie in handen van het grote theater de Flint en heet het nu kortweg stAeg. Je kunt er ook koffie drinken.

Op kleine afstand volgt de katholieke kerk Sint Franciscus Xaverius, bekend om de vele TV-uitzendingen van de missen en om het volledig te maken fietsen we ook nog langs de Oud-Katholieke kerk Sint-Joris op ’t Zand.

Via de slingerende Bloemendalsestraat verlaten we het oude deel van Amersfoort bij de Joodse begraafplaats. Joodse graven worden niet geruimd, vandaar de vele oude grafstenen tussen het rijkelijke groen.

Eenmaal door de fietstunnel onder de spoorbaan fietsen we al snel langs de Eem. Bij het Ambachtelijk Boten Centrum liggen een paar oude vaartuigen afgemeerd met opmerkelijke vormen.

Een zee van ruimte

Langs de Eem valt de zee van ruimte op in het groene landschap. Aan de binnenzijde van de dijk liggen nog altijd de bunkers die door dwangarbeiders zijn gebouwd aan het einde van de Tweede Wereldoorlog.

Opmerkelijk in het open landschap is het Landgoed Coelhorst. Oude bomen markeren de dromerige oprijlaan naar het voormalige kasteel uit de 12e eeuw. Hier woonden adellijke geslachten als Van Tuyll van Serooskerken.

In de meidagen van 1940 vernietigde het Nederlandse leger het kasteel om een beter uitzicht te hebben over de polder vanuit de verdedigingslinie. Na de oorlog is een nieuw huis gebouwd. De oude kapel uit de 14e staat nog wel fier overeind. Het monument is alleen te bezichtigen op open monumentendag. Het landgoed in nu eigendom van Natuurmonumenten. We worden uitgenodigd om in het weekend het fietsen af te wisselen met een wandeling over het laarzenpad. In de ruimte trekken de oude boerderijen onze aandacht.

Het is vroeg in het voorjaar en de wilgen zijn net geknot, maar van de zomer zijn de grillige knoesten op de stammen weer rijkelijk begroeid.

Zomer- en wintervogels wisselen elkaar af

Vogelaars zijn druk in de weer, want de Eem is een eldorado voor onze gevederde vrienden. Op diverse plaatsen geven hekje toegang tot de weiland.

Vogelliefhebber Johan Slikker geeft uitleg waarom de Eem zo interessant is: “In de winter leven hier vogels die in de zomer in het hoge noorden leven en in de zomer leven hier vogels die in het diepe zuiden leven.”

De Eempolder ligt halverwege Afrika en Nova Zembla.

“In de poolgebieden is het in de zomer lang licht om volop voedsel te vergaren tijdens het broedseizoen, maar in de winter laat zich daar het daglicht amper zien. Wekenlang komt zelfs de zon in het geheel niet op.”

“Ons voorjaar en onze zomer zijn ideaal voor de grutto, maar na het broedseizoen zoeken ze de warmte van de Afrikaanse Delta’s. Hun plaatsen worden ingenomen door brandganzen, die de dertig graden vorst in Siberië toch wel te koud vinden. De buizerd en het winterkoninkje doen niet mee met de grote trek. Die blijven gewoon hier en zien dus ieder half jaar buren komen en gaan.” Om de voeten droog te houden pompt het gemaal Zendert sinds 1896 het water uit de polder.

Aanvankelijk was Zendert een stoomgemaal, maar in 1926 namen elektromotoren het werk over. Het markante gebouw is nog altijd in oude staat. Met dit gemaal houdt het Waterschap Vallei en Veluwe een gebied van ruim 100 vierkante kilometer droog.

Rust op zondag

Bij Eembrugge is de laatste brug over de Eem. Hierna is de pont bij Eemdijk enige mogelijkheid om aan de overkant te komen. Deze veer is van de gemeente Bunschoten. Het beleid van deze gemeente is handhaving van de rust op zondag. Dus vaart dit veer op zondag niet. Wel op Tweede Paasdag Hemelvaartsdag en Tweede Pinksterdag. Het landschap lijkt nog meer open en meer wijds dan aan de andere oever.

Terrasstoelen in plaats van schapen

Bij Baarn verandert het landschap abrupt. De polders maken plaats voor heuvelachtige zandgronden. Ooit graasden schapen op de heide. ’s Avonds dreven de honden de schapen naar de Brink voor een veilige overnachting. In 1874 kwam de spoorverbinding naar Amsterdam. De trein maakte Baarn tot een aantrekkelijke woonplaats voor rijkere Amsterdammers. Riante panden verrezen rond de Brink en in de omgeving van het station.

De Brink is in 2008 gerenoveerd. Op het plein kwam kunst, zoals het drinkend paard. We krijgen er dorst van, maar gelukkig zijn tegenover het paard diverse sfeervolle horecabedrijven.

Koninklijk station

Het station kreeg status door de bouwstijl in de vorm van een chalet, dat zelfs benoemd is tot Rijksmonument.

Als bijkomende bijzonderheid heeft station Baarn een Koninklijke wachtkamer. Koningin Juliana woonde op Paleis Soestdijk en maakte regelmatig gebruik van deze wachtkamer, tot het moment dat de Koninklijke trein langs het perron naar binnen rolde. Opmerkelijk maar praktisch is het VVV-kantoor Baarn in het station. Deze service zouden meer stations moeten bieden. Aan de overzijde van het spoor staat nog altijd het gebouw van een tweede station.

Van Baarn naar Utrecht reed een concurrerende spoorwegmaatschappij met een eigen station: het buurtstation. Beide sporen waren niet met elkaar verbonden. Na de fusie tot NS in 1938 duurde het nog tot na de oorlog, voordat de sporen met elkaar verbonden werden. In 1946 werd het buurtstation overbodig. Het spoor werd meteen geëlektrificeerd. Een fraai tegeltableau herinnert nog altijd aan deze gebeurtenis.

Het voormalige buurtstation doet alweer enige tientallen jaren dienst als Eethuys-Café De Generaal. Op het perron staan nu de tafels en stoelen van het terras.

Wat wordt de toekomst voor Paleis Soestdijk?

Een fietsrit door de bossen brengt ons langs het hek van Paleis Soesdijk. 24)
Ooit gebouwd als jachtslot, maar later door diverse leden van de Oranjefamilie gebruikt als zomerresidentie. In 1937 vestigde zich hier de toenmalige Kroonprinses Juliana permanent. Na haar inauguratie als Koningin in 1948 bleef Juliana in het Paleis wonen en werd Soestdijk hét Koninklijk Paleis van Nederland. Ieder jaar kwam het paleis uitvoerig in beeld tijdens het langdurige defilé op Koninginnedag met een glunderende Juliana omgeven door Prins Bernhard en haar kinderen. Het hoge gezelschap op het bordes breidde zich aanzienlijk uit door de komst van schoonzonen en kleinkinderen.

Na haar terugtreden als Koningin in 1980 bleef Juliana samen met haar echtgenoot Prins Bernard in het paleis wonen. Juliana overleed in 2005 en de dood van Bernhard volgde een jaar later. Jarenlang lang heerste onzekerheid over de toekomst het paleis. Allerlei plannen passeerden de revue. Sprake was van een Oranjemuseum tot een hotel. In 2017 verkocht het Rijk het gehele complex aan een vastgoedontwikkelaar. De bedoeling is dat het paleis zelf een publieksfunctie krijgt. De eigenaresse spreekt over een broedplaats van creativiteit en een kraamkamer voor uitvindingen. In de tuin komen exposities en evenementen. Verder komt er ruimte voor woningbouw. Eerst heeft echter het paleis zelf een grondige renovatie nodig.

De Naald van Waterloo

Haaks op het paleis rollen onze banden op de lommerrijke Koningslaan. Voor ons komt de Zuil van Waterloo op precies een kilometer afstand van het paleis langzaam dichterbij.

Deze zuil is opgericht in 1820 ter ere van de toenmalige kroonprins Willem: de latere Koning Willem II. Willem voerde het Nederlandse leger aan dat in 1815 bij Quatre Bras ten zuiden van Brussel de troepenmacht van Napoleon aanviel. Dankzij deze afleidingsmanoeuvre kon de hoofdmacht van de Britse generaal Wellington de Franse keizer verrassen. Het werd het Waterloo voor Napoleon.

De plaats Soest heeft nog een oud dorpsachtig deel naast alle nieuwbouw. Links van ons kijken we weer uit over de polders van de Eem.

Als het aan Maxime Verhagen van Bouwend Nederland ligt komt hier een grote woonwijk. In Soest is hier duidelijk verzet tegen. We duiken weer volledig de polder in.

Natuurlijke rioolzuivering

De stroken met water van Biezenveld Reynhove vallen onmiddellijk op ons netvlies. Hier vindt natuurlijke waterzuivering plaats. Rioolwater uit Soesterberg en regenwater uit de Eem vermengingen zich hier.

Micro-organismen doen de zuivering. Vogels voelen zich hier als in het paradijs, want het gebied is afgesloten voor het publiek. Voor de ijsvogel is een speciale broedwand. Biezenveld Reynhove is afgeschermd door een haag van meidoorn en door bomen.

Kronkelend heuveltje op, heuveltje af

Na de polders volgt een stukje door de Soesterduinen. De stuwwallen zijn ontstaan tijdens de ijstijd. Door intensieve houtkap kwamen er heidevelden. Ideaal als graasgebied voor de schapen.

De wollige viervoeters graasden op diverse plaatsen intensief alles wat groeide weg. Zo ontstonden er zandduinen: de Utrechtse Sahara. Een prachtig landschap, maar tijdens een stevige wind bedreigde het stuifzand diverse woonkernen. Met herbebossing is dat voorkomen. Het kronkelende fietspad slingert zich heuveltje op heuveltje af naar het Dierenpark Amersfoort: een van de 6 klassieke dierenparken van ons land. Toch is het park pas sinds 1948 als dierenpark van start gegaan. In 1956 arriveerden de eerste Indische olifanten. In de tuin leven nu meer dan 300.000 dieren. In de gemeente Amersfoort geldt een algemeen verbod op het houden van wilde dieren. Een circus met olifanten en tijgers komt dus Amersfoort niet in. Voor het Dierenpark Amersfoort geldt echter een uitzondering.

De chique wijk van de stad

Na de spoorwegovergang volgt nog een klimmetje van geen betekenis een stukje de Amersfoortse Berg op. Het Bergkwartier geldt al sinds vele decennia als de chique wijk van de stad. We fietsen langs tal van klassieke villa’s tussen de rijkelijke begroeiing. Het is geen straf om hier te wonen.

We krijgen even een blik op het Stedelijk Gymnasium Johan van Oldenbarnevelt uit 1933. Een meesterontwerp van de toenmalige Amersfoortse stadsarchitect Christinus van der Tak. Deze bouwmeester was duidelijk beïnvloed door Dudok. Hoe prachtig het ontwerp ook was, eind jaren ’90 voldeed het gebouw niet meer aan de hedendaagse eisen voor onderwijs. Het gymnasium vertrok naar een andere locatie en het ontwerp van Van der Tak werd ingrijpend gerenoveerd naar kantoorgebouw. Van der Tak was stadsarchitect tot 1945. Na de bevrijding werd de architect opgepakt voor zijn lidmaatschap van de N.S.B. Door zijn internering kreeg Van de Tak daarna nog maar weinig opdrachten. Tijdens de afdaling uit de villawijk blinkt het stationsgebouw van Amersfoort voor ons. Sinds 15 december 2019 draagt het station met enige trots de naam Amersfoort Centraal.

Routeinformatie

Fietsroute: Eem
Land: Nederland
Provincie: Utrecht
Lengte: 49 km
Beginpunt: Station Amersfoort Centraal
Eindpunt: Station Amersfoort Centraal

Route beschrijving met knooppunten

Verlaat het station aan de voorzijde. Met je rug naar het station linksaf. Volg de Knooppunten: 99, 83, 87, 72, 15, 8, 12, 11, 25, 20, 19, 17, 64, 65, 67, 71, 70, 84, 60, richting 99 en je komt bij het station. Let op: Op zondag vaart de pont over de Eem bij Eemdijk (knooppunt 11) helaas niet. Je kunt dan van knooppunt 8 rechtstreeks naar knooppunt 19.

Horeca en winkels onderweg

• 18 km, Knooppunt 11 Eetcafé Ootje Eppie in Eemdijk. Zondag en maandag gesloten. Dinsdag en woensdag open van 12:00 uur. Donderdag, vrijdag en zaterdag vanaf 10:00 uur.
• 26 km, Net voorbij knooppunt 17 Restaurant en Rederij Eemlust. Aan de Eem. Open vanaf 10:30. Maandag gesloten. Op zaterdag en zondag is het hier druk.
• 28 km, Brink Baarn. Op dit plein zijn diverse etablissementen met ook terrassen. Op de maandagen is veel gesloten.
• 29 km, Station Baarn. Net over het spoor is Eethuys-Café De Generaal. Dagelijks geopend vanaf 10:00 uur.
• 33 km, Soest. Pannenkoekenboerderij De Smickel. Dagelijks geopend vanaf 12:00 uur. www.smickel.nl
• 41 km, Net voorbij Dierenpark Amersfoort. Pannenkoekenhuis de Kabouterhut. Maandag open vanaf 16:00 uur. Overige dagen vanaf 11:30 uur.

De Eem

De Eem is slechts een korte rivier van 18 kilometer. Het officiële beginpunt is bij de Koppelpoort ten noorden van de oude binnenstad van Amersfoort. Het water kwam uit diverse beken vanaf de Veluwe en de Utrechtse Heuvelrug. De stromen werden echter in banen geleid door de aanleg van de Singels van de stad Amersfoort. Later kwam het Valleikanaal waarvan het water zich buiten de Koppelpoort in de Eem stroomt. Onmiddellijk is de Eem ook een vrij brede en bevaarbare rivier. De Handelskade was belangrijk voor Amersfoort als Hanzestad, want Amersfoort had met de Eem een open verbinding naar de zee.

De Eem was ooit veel langer, maar de rivier is ingekort door het ontstaan van de Zuiderzee. Bij Almere is de stroombedding teruggevonden op de bodem van de drooggelegde Zuiderzee. De Eem was voor de aanleg van de dijken een langgerekt Moeras. In de meidagen van 1940 kwam dit moeras weer tot leven, want de Eem was onderdeel van de Grebbelinie. Een brede strook werd onder water gezet.

De linie hield 3 dagen stand tegen de Duitse overmacht. Pas toen de Duitse luchtmacht volop werd ingezet, ontruimde het Nederlandse leger de Grebbelinie.(bekijk ook het Fietsrondje langs de Grebbelinie) Aan het einde van de oorlog versterkten de Duitsers de linie om een halt toe te roepen aan de oprukkende geallieerden.

Nederlandse dwangarbeiders, maar ook krijggevangenen uit Rusland en Frankrijk werden massaal ingezet. In maart 1945 waren meer dan 12.000 man aan het werk met onder andere het bouwen van de bunkers langs de dijk van de Eem. Tot gevechten is het hier nooit gekomen. Op 5 mei 1945 gaf de Duitse troepenmacht in Nederland zich over in Wageningen.

Ondanks dat de Eem slechts 18 kilometer is, wordt de Eem behalve de kortste rivier van Nederland ook wel de langste rivier van ons land genoemd, want al onze andere rivieren stromen binnen vanuit het buitenland. De bronnen van de Eem zijn echt in Nederland.

Verblijf tips voor overnachten in Amersfoort

In en rondom Amersfoort zijn leuke en betaalbare accommodaties te vinden. We noemen er 2 die voor fietsers interessant zijn.

Mercure Hotel Amersfoort Centre****

Riant viersterrenhotel met stijlvol ingerichte kamers. Goede verhouding tussen prijs en kwaliteit. Bar en restaurant. Op 600 meter van het Centraal Station en niet ver van de binnenstad.

Hotel Randenbroek**

Hotel Randenbroek is een eenvoudig en kleinschalig hotel in een rustige wijk net buiten de oude stad van Amersfoort. Vriendelijke en behulpzame mensen. Fijne en schone kamers. Gasten roemen het ontbijt. De fietsen kunnen veilig op de binnenplaats worden gestald.

Meer Fietrondjes in de buurt van Amersfoort

In de buurt van Amersfoort heb ik nog meer leuke Fietsrondjes uitgezet en daar al eerder over geschreven:

• Het Fietsrondje van de maand juni 2022 gaat langs Nijkerkernauw en Nuldernauw en is 40 km
• Het Fietsrondje van de Maand mei brengt je langs de de Grebbelinie en is 42 km langs.

Lees ook dit nieuws

Baarn