Het is rond 1720. De Bende van de Witte Veer maakt de Langstraat in Brabant onveilig. Hun kenmerk is de witte veer op hun hoeden. Als je nu over de Drunense Heide of door het gezapige Giethoorn van het zuiden fietst, valt het moeilijk voorstellen wat zich hier allemaal heeft afgespeeld. Deze fietsroute brengt je terug naar de tijden van weleer. Bij een goed en waar gebeurd verhaal hoort een liefdesdrama.

Tilburg blijft aan veranderingen onderhevig. De stad leefde ooit van de textielindustrie en de wolnijverheid. Het aantal fabrieken groeide in de 19e eeuw tot 125. Onmiddellijk rondom deze fabrieken kwamen de krappe arbeiderswoningen. Ook de straten waren niet ruim bemeten. Volgens de overlevering kregen de arbeiders een kruik mee naar huis om in te plassen. Deze urine werd gebruikt om de wol te wassen. Hiermee kregen de Tilburgers de bijnaam kruikezeikers.

Eind van de jaren ’50 van de vorige eeuw ging het met de textielindustrie snel bergafwaarts. De ene fabriek na de andere sloot.

Vooral tijdens het “Achtjarenplan” uit 1959 onder burgemeester Cees Becht kende Tilburg een drastische sanering vooral ten behoeve van verkeersdoorbraken. Complete wijken verdwenen. Tilburgers herkenden hun eigen stad niet meer. Becht kreeg hierdoor de bijnaam Cees de Sloper. Ook daarna is nog flink verbouwd in Tilburg. Met ruim 200.000 inwoners is Tilburg de zevende stad van ons land.

Van al deze veranderingen merken we niets in de omgeving van het Wilhelminapark, maar daar staan ook van oudsher huizen van standing. Trendy winkeltjes maken de wijk levendig.

Fietsen door Tilburg heeft een groot voordeel. De fietspaden en de fietsstraten zijn riant. De ophaalbrug over het Wilhelminakanaal is alleen nog maar toegankelijk voor fietsers en stadsbussen.

Kasteel in de nevelflarden

Achter het dichte struikgewas duikt het Witte Kasteel op. Dit bouwwerk speelde een belangrijke rol in het waar gebeurde drama van de bende van de Witte Veer. Bendeleider Swarte Johannes zat hier in het gevang, maar niemand kon aantonen dat hij ook maar iets met de Witte Veer te maken. Zijn ex-geliefde pleegde echter verraad. Op zondag is het kasteel open.

Volgens de sage zweven tijdens de nevelflarden de geesten van de bendeleden rond het kasteel. Loon op Zand doet haar naam eer aan, want hier beginnen de Loonse en Drunense Duinen: ook wel de Brabantse Sahara genoemd. Hier is nog altijd het grootste stuifzand gebied van West-Europa. De wind heeft vrij spel en zorgt dat de zandduinen in beweging blijven.

Het zand rukte op en vormde een bedreiging. Het dorp Efteling werd totaal door het stuifzand verzwolgen. Het attractiepark is naar dit verdwenen dorp vernoemd. Pas in de negentiende eeuw wist men de zandmassa te beteugelen door massaal bossen te planten. We fietsen door het beboste deel, maar hebben ter afwisseling ook uitzicht op heidevelden.

Spanning en ontlading in de Python

De route voert ons langs de achterkant van het attractiepark de Efteling. Hoog boven de bomen scheuren de karretjes van de Python en Joris en de Draak. De inzittenden joelen het uit. Dit is spanning en ontlading.

We gaan wel langs de voorkant van het Vakantiepark Efteling Boshuys. Het poortgebouw is geheel in de Eftelingstijl en lijkt op een sprookjeskasteel. Het thema is Klaas Vaak, met een volle en een halve maan op de gevel. De bouw van dit complex heeft flink wat voeten in de aarde gehad en voor onrust gezorgd. De Efteling had veel grotere plannen, maar omwonenden spanden de ene na de andere procedure aan. Uiteindelijk werd in 2009 een flink ingekrompen vakantiepark geopend.

Snel na de Efteling verandert het landschap drastisch naar open velden. We ruiken even de geur van de oer-Brabantse varkensstallen.

Het Giethoorn van het zuiden

Leuk wordt het weer langs de ’s Gravenmoerse Vaart. Feitelijk niet meer dan een sloot, maar ooit was dit een belangrijke waterweg. In 1335 gaven de graven van Holland toestemming om deze vaart te graven. De Hollandse invloed is hier nog duidelijk merkbaar.

De dorpskerk van Dongen-Vaart, met kroeg naast de kerk, is onmiskenbaar katholiek, maar verder langs de vaart komen we in gereformeerd gebied. De bescheiden Eben Haezerkerk lijkt wat verborgen. Dankzij deze grillige grenzen kon de Bende van de Witte Veer hier gemakkelijk toeslaan en snel wegkomen.

Het Giethoorn van het zuiden noemt men het hier met de vele smalle bruggetjes naar de lange rij snoezige huisjes tussen een bloemenpracht aan de overzijde van het watertje. Een paar boerderijen hebben de status van Rijksmonument. Het water wordt grilliger. Dit is zo gevormd na de Elisabethsvloed in 1421, toen ook hier alles blank stond.

Stuwen houden nog altijd het watertje in toom. Hier is geen bebouwing meer. Onze banden knarsen over een gravelfietspad vol kronkels. Het enige huis is het theehuis de Lage Brug boven een stuw.

De katholieke geestelijkheid maakte Dongen belangrijk

Na een kruispunt van waterwegen dient zich het fietspad langs het riviertje zich de Donge aan. Deze rivier stroomt door de plaats Dongen. Links en rechts van het water lagen de leerlooierijen. Dongen werd hier groot door. De katholieke geestelijkheid vond Dongen belangrijk genoeg voor de vestiging van enige onderwijsinstituten, waaronder een kweekschool voor onderwijzers. Tegenwoordig heet dat een Pedagogische Academie.

De plof van Exota

Veel plaatsen in Brabant hadden een bierbrouwerij, zo ook Dongen. Brouwerij de Kroon leverde bier aan ruim 60 cafés. Toch kwam het bier later op de tweede plaats. Het bierbrouwen werd zelfs afgestoten, want het bedrijf van de familie Van Tuijn produceerde ook limonadegazeuze.

Deze frisdrank was booming in de jaren ’60 van de vorige eeuw. Het merk Exota van de Kroon werd marktleider, totdat een fles ontplofte. Het werd nog erger toen Marcel Dam een filmpje van een ontploffende fles op de televisie liet zien. Het fragment werd talloze malen herhaald. De omzet kelderde en het faillissement moest worden aangevraagd. Later kreeg Van Dam een schadeclaim aan zijn broek, omdat het geen Exotafles was die in het filmpje ontplofte. Er volgde nog een heel getouwtrek wie de schadeclaim toe kwam: de familie Van Tuijn, of de Amsterdamse zakenman Jakob Leutcher, die het zo goed als failliete bedrijf overnam, maar weer doorverkocht. Uiteindelijk werd de claim toegewezen aan de familie.

Brabantse gezelligheid

De Moer is weer zo’n heerlijk Brabants dorpje met een kolossale kerk in het midden en er tegenover een uitgebreid terras. De bossen komen weer. Voorbij een wildrooster krijgen we de waarschuwing: pas overstekende runderen! Voor de ingang van het Gedenkbos is het restant van een afgezaagde boom omgetoverd tot een kunstwerk. In dit bos van bezinning kun je je eigen gedenkmonumentje inrichten.

Voor de tweede keer dient de kerktoren van Loon op Zand zich aan. Deze keer kunnen we de Brabantse gezelligheid en de leuke menukaart van Grandcafé de Kiosk niet weerstaan. Ach we zijn bijna op het einde.

Routeinformatie

Fietsroute: Bende van de Witte Veer
Land: Nederland
Provincie: Noord-Brabant
Lengte: 61 km
Beginpunt: station Tilburg
Eindpunt: station Tilburg

Routebeschrijving met knooppunten

De volgende route is met aanrijroute en terugrit van en naar station Tilburg.

Beschrijving vanuit station Tilburg

Verlaat het station aan de kant van het centrum. Met je rug naar het station meteen rechts het fietspad op. Je komt op de knooppunten: 64, 62, 63, 93, 37, 32, 52, 55, 31, 26, 7, 27, 49, 48, 29, 28, 5, 8, 9, 38, 37, 93, 62, 64, richting 65. Je bent snel bij het station

Zonder Tilburg

Je kunt de route zonder aanrijroute en terugrit van en naar Tilburg doen. Deze is 42 kilometer. Zie hiervoor het kaartje op www.fietsknoop.nl/fietsroute/20573963/bende-van-de-witte-veer. Je kunt op ieder gewenst knooppunt aan de route beginnen.

Horeca en winkels onderweg

• 9 km: Voor Loon op Zand, de Financiën, op dinsdag gesloten, overige dagen open vanaf 10:00 uur.
• 11 km: Loon op Zand, de Kiosk, op maandag gesloten, dinsdag, woensdag, donderdag open vanaf 12:00 uur vrijdag, zaterdag zondag vanaf 10:00 uur.
• 21 km: ’t Veurhuis, op maandag gesloten, overige dagen open vanaf 6 uur ’s morgens
• 23 km: De Dreef, op woensdag gesloten, op zaterdag vanaf 13:00 uur, overige dagen open vanaf 11:00 uur.
• 24 km: Dongen-Vaart,’t Karrewiel, op dinsdag en woensdag gesloten, overige dagen open vanaf 11:00 uur.
• 29 km: Waspik-Zuid, Theetuin de Lage Brug, open afhankelijk van het weer.



• 34 km: In Dongen is ruime keuze: bij voorbeeld het vermaarde etablissement Janssen & Janssen, op maandag gesloten, overige dagen vanaf 11:30 uur.



• 44 km Moeren, t Maoske, maandag gesloten, overige dagen vanaf 11:00
• 52 km: in en bij Loon op Zand weer de Kiosk en de Financiën

Let op: openingstijden kunnen veranderen. Google eerst naar het horecabedrijf.

Bende van de Witte Veer

Als je langs de vreedzame ’s Gravenmoerse Vaart fietst met de knusse huisjes, kun je je maar moeilijk voorstellen dat dit het toneel was van geweld en drama in het begin van de 18e eeuw.

Brabant was straatarm. Na de Vrede van Munster in 1648 kwam Brabant definitief bij de Republiek der Zeven Provincien, maar maakte geen deel uit in het bestuur: de Staten Generaal. Als “generaliteitsland” werd Brabant door de Staten-Generaal als wingewest uitgebuit met zware belastingen en heffingen. Het gevolg was bittere armoede.
Mannen namen als huurling dienst in het Franse of Spaanse leger. In 1713 maakte de Vrede van Utrecht een einde maakte aan een groot Europees conflict. Veel soldaten werden overbodig. Anderen deserteerden. De ex-militairen namen slechts weinig of vaker niets van hun soldij mee naar huis. Het meeste was verbrast in de kroeg of het bordeel.

de buit van de Bende van de Wite Veer

Middelen van bestaan waren er niet voor hen. Zij vormden bendes, die ’s nachts op rooftocht gingen. Landlopers en ander ongeregeld volk sloten zich aan. Rond de ’s Gravenmoersche Vaart ontpopte zich de Bende van de Witte Veer als de schrik van de streek: herkenbaar aan de witte veer op de hun hoed. Toch waren er ook ogenschijnlijk brave burgers bij de bende betrokken. Zij waren vooral actief als helers van de dievenbuit.

Liefdesdrama

Bij een goed verhaal hoort natuurlijk ook een liefdesdrama. Leider van de bende is Swarte Johannes, maar hij is altijd vermond. Niemand weet wie hij in werkelijk was, behalve Blommerantje een vrouwelijk lid van de bende. De twee hebben een affaire, maar Swarte Johannes is getrouwd en wil zijn huwelijk niet opgeven. Dit tot groot verdriet van tot de in haar oren verliefde Blommerantje, die genoegen moet nemen met en bijrol. Om Swarte Johannes altijd bij zich te hebben maakt zij een zandsculptuur van zijn hoofd.

Drossaart Otto Juyn wordt met zijn manschappen aangesteld om met harde hand de bende te bestrijden. Hij heeft succes. De drossaart pakt bijna de hele harde kern op: ook Blommerantje. De meest bengelen daarna aan galg, maar Blommerantje verdwijnt als vrouw in het gevang.

Swarte Johannes weet echter iedere keer te ontsnappen. Een deel van het huidige Brabant hoorde toen bij Holland en de grens was dichtbij. Het gezag van Otto Juyn reikt tot deze grens. Swarte Johannes duikt iedere keer de grens over.

Hij maakt echter een fout. Johannes steelt een varken wil dit met een bootje naar de overkant van de Donge brengen. Het varken begint echter uit alle macht te krijsen en door dit alarm wordt de leider van de bende wordt opgepakt. De drossaart weet echter niet dat het om Swarte Johannes gaat. Het bendelid beweerd dat hij het varken heeft gevonden.
Swarte Johannes verdwijnt in de kerker van het Witte Kasteel van Loon op Zand om langdurig na martelingen ondervraagd te worden. Hij laat echter niets los.

Ook Blommerantje zit in dit kasteel in het gevang. Zij herkent onmiddellijk de stem van Johannes en zint op wraak. In ruil voor haar vrijheid biedt zijn Otto Juyn het zandstenen hoofd aan. “Als de man die daar binnen zit net zo’n hoofd heeft als deze kop, dan heeft u Swarte Johannes te pakken.” Niet lang daarna bungelt de leider van de Witte Veer aan de galg.

Drossaart Otto Vluyn schenkt de sculptuur aan de eigenaar van het gestolen varken. Het kunstwerk prijkt nog altijd aan de gevel van Hoeve Ravenbosch. Volgen de sagen zweven de geesten van Swarte Johannes en Blommerantje nog altijd rond.

Witte Veer bier

Er zijn tal van streekproducten die herinneren aan de bende van weleer, zoals Witte Veer chocolaatjes en koekjes.In Dongen kun je speciale bendebiertjes aanschaffen en drinken. Er zijn vijf verschillende bieren vernoemd naar de hoofdpersonen uit de geschiedenis van de Witte Veer.

Waaronder: D’n Drossaert, Swarte Johannes en Blommeraantje. De bieren zijn verkrijgbaar in Museum de Looierij in Dongen en bij Brouwerij Opener met proeflokaal en terras.

Werktuig in het Looierij museum

Langstraat, leer en schoenen

Het gebied van de Bende van de Witte kreeg later bekendheid als de Langstraat. De Langstraat was oorspronkelijk een lange dijk van west naar oost door een moerasgebied tussen de Maas en de hoger gelegen zandgronden. Langs de dijken vestigen zich boeren. De huiden van de koeien werden gelooid tot leer. De omgeving was hier ideaal voor, want er was stromend water en de nabij gelegen bossen zorgden voor voldoende eikenschors, nodig om het leer te looien. Vooral langs het riviertje de Donge ontstonden leerlooierijen.

Door de aanbod van het leer legden zich steeds meer mensen zich toe op het maken van schoenen. Dit was aanvankelijk een ambachtelijke huisnijverheid, maar tijdens de industriële revolutie in de tweede helft van de negentiende eeuw namen steeds meer fabrieken deze taak over. De Langstraat werd het centrum van de Nederlandse schoenenindustrie. De plaatsen groeiden tegen elkaar aan. Er was in het verleden een spoorlijn met de bijnaam De halve Zolenlijn. Een groot deel van dit lijntje is nu ingericht als fietspad.

De leer- en schoenenindustrie verdween grotendeels. De Efteling zorgde voor de opkomst van het toerisme. De vroegere grens tussen Holland en Brabant was grillig, Zo was Sprang-Capelle ooit Holland. Deze plaats is nog steeds overwegend gereformeerd in tegenstelling tot het katholieke Brabant. De Langstraat promoot zich nu als Tuin van Brabant.

Veel over het leerlooien vind je terug in het Museum de looierij in Dongen. Je moet er voor van de route af naar de Kerkstraat, maar deze straat geeft een fraaie beeld van het oude Dongen.

Kerkstraat in Dongen

Nog meer fietsrondjes in de omgeving

Dit rondje valt uitstekend de combineren met eerder verschenen fietsrondjes van de maand.

• Fietsrondje van de maand bierbrouwerijen Midden-Brabant
  verkeersbureaus.info/fietsrondje/2018/07/09/117242-fietsrondje-van-de-maand-juli-bierbrouwerijenroute-midden-brabant/
• Oisterwijkse Vennen en Kampina
  verkeersbureaus.info/fietsrondje/2018/01/01/107486-fietsrondje-van-de-maand-januari-oisterwijkse-vennen-en-kampina
• Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen
  verkeersbureaus.info/fietsrondje/2016/12/01/86417-het-fietsrondje-van-de-maand-december-2016-gaat-door-s-hertogenbosch

Verblijf tips voor overnachten in Noord-Brabant

In Noord-Brabant is ruime keuze uit hotels en andere accommodaties. Voor elk budget zijn er fijne hotels van waaruit je dit Fietsrondje kunt starten.

Tilburg

Mercure Hotel Tilburg Centrum****
Riant viersterren hotel aan de Heuvel, onmiddellijk tussen de vele cafés en restaurants om na het fietsen in de natuur nog een gezellige avond in de stad te beleven. Met zwembad en sauna. Alles lijkt hier tot in de puntjes geregeld. Het restaurant is uitstekend. Maak van je fietsdag een verwendag.

City Hotel Tilburg***
Ook dit hotel is in de directe omgeving van de Heuvel, met al het avondleven. Ruime, trendy ingericht kamers. Veel kamers hebben uitzicht op het plein. Een zeer gastvrije ontvangst. Fietsvriendelijk. Voordat je aan je fietsdag begint, kun je genieten van een goed en ruim ontbijt.

Dongen

Hotel De Villa***
In een stijlvolle villa midden in Dongen, maar wel in een parkje. De kamers zijn keurig van deze tijd, maar het verleden is bewaard gebleven. Kinderen zijn welkom. Ook hier Brabantse gemoedelijkheid.

‘s Gravenmoer***

Hof van ’s Gravenmoer
Huiselijk en knus hotel in het groen. Aardige en behulpzame mensen. Ruime kamers met sfeer. Dit is Brabant ten top. Toch modern. De gasten roemen het ontbijt. Bekijk de prijzen hier.

Meer foto’s van dit fietsrondje

Lees ook dit nieuws

Fietsrondje van de Maand: Tilburg/Bels Lijntje (november 2022) Vier de zomer in Tilburg Citymarketing Tilburg lanceert de eerste fysieke Tilburgse Bucketlist Fietsrondje van de Maand: Liberation route Venray-Overloon (december 2022) Fietsrondje van de Maand: Smokkelroute De Groote Heide Cranendonck (juni 2023)