Frans-Vlaanderen in de uiterste noordwestpunt van Frankrijk heeft sinds kort fietsknooppunten, die naadloos aansluiten op het net van het Belgische West-Vlaanderen. Je bent in Frankrijk, maar je ervaart overal het Vlaamse verleden. Een tocht met molens, heuvels, kapelletjes, reuzen en estaminets met Reuzebier en potje vleesch. Aanleiding om te vertrekken vanuit Poperinge, net nog in België.

Poperinge is een levendig stadje met leuke etablissementen op de sfeervolle Grote Markt. De plaats staat vooral bekend om de hop. In het Hopmuseum steken we ons licht op en testen de hopbellen op de bittere smaak die aroma geeft aan bier.

De hopakkers houden niet op bij de grens

Veel in de stad herinnert nog aan de Eerste Wereldoorlog met bloedige veldslagen in de omgeving. Poperinge, Ieper en Veurne bleven als enige Belgische steden net buiten Duitse handen, maar wel ten koste van veel mensenlevens. We worden hiermee geconfronteerd op het oorlogskerkhof Lijssenthoek met diverse sectoren. Er is zelfs een deel voor Chinese gesneuvelden.

Het gehucht met de prachtige naam de Grooten Onze Here ligt precies op de grens. De schreve noemt men dit hier. De term over de schreef gaan is er van afgeleid. In de tijd van gesloten grenzen zochten de smokkelaars hun sluipwegen.

Blauwen is de term voor smokkelen. Dat moet hier niet zo moeilijk zijn geweest, want aan overzijde van de weg ligt het Franse deel van het dorp met de naam Grand Christ.

Hutsepot in de Vierpot

Op een van de heuvels bij Boeschepe draaien de wieken van de Ondankmeulen stoer boven de velden. Ooit stond op iedere heuvel een molen, maar door de grote veldslagen in de loop der eeuwen zijn nu slechts nog 10 molens in tact. Naast de molen tracht estaminet De Vierpot (de vuurpot) ons te verleiden voor een Hutsepot.

In Frans-Vlaanderen komen we tal van dit soort gelegenheden tegen, waar traditionele Vlaamse gerechten geserveerd worden. Het is lastig om een definitie te geven van een estaminet. Het is geen restaurant, maar je kunt er wel eten. Het is geen café, maar je kunt er toch drinken. Een estaminet is meer een soort volkshuiskamer, waar je je snel thuis voelt. De inrichting is eenvoudig. Het terras bestaat uit biertafels. Een populair gerecht is het aloude Potje Vleesch met brokjes kip, kalfsvlees en konijn in een gelei.

Er is een recept gevonden uit 1302. Een genootschap geeft sinds 2017 een speciaal keurmerk uit voor etaminets met een leeuw in het logo, maar slechts een beperkt aantal estaminets voert dit keurmerk.

De Kerk van Boeschepe is bijzonder in de geschiedenis der Nederlanden, want hier hield Chyslein Damman in 1562 de eerste preek in Vlaanderen tegen het katholieke geloof. Koning Filips de Tweede van Spanje barstte in woede uit en stuurde zijn inquisiteurs om Boeschepe te straffen.

Hoogtepunt op de Katsberg en blauwen

Het is even pittig klimmen de 158 meter hoge Katsberg op. De Trappisten zagen de rust hier als een ideale plek om een abdij te stichten. Door Franse Revolutie en diverse oorlogen moesten de monniken diverse malen vluchten, maar ze kwamen weer terug en nog altijd leven hier veertig kloosterlingen afgezonderd van de buitenwereld. Wij bevinden ons niet achter muren en krijgen fraaie panorama’s voorgeschoteld. De kapel is wel open voor het publiek.

Zoevend dalen we naar Godewaervelde, dat ooit bekend stond als smokkelaardorp. Het museum van het grensleven herinnert aan de tijd van het kat en muisspel tussen de kommiezen en de blauwen. Tijdens het carnaval danst de reus Henri de Douanier samen met Fraudehond in de stoet. Er is ook een bier naar deze personage vernoemd.

Vanuit Frankrijk ging veel sterke drank illegaal de grens over naar België. De wet Ter beteugeling van de dronkenschap van minister Emile van der Velde uit 1919 moest het alcoholgebruik in België ontmoedigen. Ideaal voor de smokkelaars. Honden werden volgehangen met flessen en zochten hun wegen over sluippaadjes naar het eerste café over de grens. Dat deden de viervoeters gretig, want in de Belgische kroeg lag een traktatie op hen te wachten. Estaminet Blauwershof herinnert aan het smokkelen. Rond het kruispunt staan nog 3 andere van deze Vlaamse etablissementen. Au Roi de Potje Vleesch is gevestigd in de vroegere slagerij In den Vetten Os. We proeven er een Bière du Douanier.

De tekst “Onze Lieve Vrouwe van Troost” op een eenzaam kapelletje in het landschap toont dat de katholieke geestelijkheid het Vlaemsch nog lang is trouw gebleven. Merkwaardig is de toren van de Sint-Wulmarkerk van Eecke die los staat van het kerkgebouw zelf. Er ligt zelfs een stukje begraafplaats tussen. Het Klockhuis heeft ook een totaal ander architectuur. De houten klokkentoren uit 1661 wordt gezien als belangrijk Vlaams patrimonium.

Een bierlucht komt ons tegemoet

Bij Sint-Silvesterkappel komt een bierlucht te tegemoet. Frans-Vlaanderen heeft van oudsher een biercultuur. In Vlaanderen, waar wijnstokken nauwelijks of slecht groeien, werd het verbouwen van gerst al vroeg aangemoedigd omdat dit gewas zowel van vocht als grondwater houdt.

In de 19e eeuw had elk dorp haar eigen brouwerij, sommige zelfs meerdere. Twee wereldoorlogen en hun vernielingen hebben tot het verdwijnen van veel Vlaamse brouwerijen geleid. Daarna kwam de rampzalige expansiedrang van de grote jongens, maar gelukkig is er ook nu in Frans-Vlaanderen een opleving. Er zijn nu zeven brouwerijen. In de regel gaat het om kleinere brouwerijtjes, vaak ontstaan uit hobby.

Brouwerij 3 Monts (drie bergen) ziet er echter imposant en modern uit. De brouwerij gaat er prat op dat zij de enige is in Frans-Vlaanderen die de concurrentieslag in de vorige eeuw heeft overleeft. Het bier wordt uitsluitend gebrouwen met regionale ingrediënten. De triple en de bio zijn van bijzondere klasse.

Het adelaarsnest van maarschalk Foch

Over bergen gesproken. Voor ons pronkt de Kasselberg: met het stadje Kassel strategische gelegen op de heuvel. De kasseien in het oude centrum lijken zwaarder dan de klim. Het historische stadje is echt een trekpleister. De terrassen op de Grote Markt zijn goed gevuld. De uitbater van de Drie Molens spreekt nog altijd Vlaemsch, zij het dan dat het voor ons als Nederlanders wat moeite kost om het sappige dialect te verstaan. Voor de Belgen net aan de andere kant van de grens gaat dat allemaal gemakkelijker, want de streektalen hebben veel met elkaar gemeen.

Boven op de top van de heuvel staat de Casteelmeulen in een parkje met een monument ter herinnering aan maarschalk Foch, die hier in de eerste jaren van de Eerste Wereldoorlog in een soort adelaarsnest zijn hoofdkwartier had. Vanaf het terras had hij uitzicht over de slagvelden en gaf hij leiding aan de Eerste Slag om Ieper en de Slag om de IJzer. De maarschalk voorkwam hiermee een Duitse opmars langs de kust van Frankrijk.

Het Vlaams museum laat ons genieten een unieke collectie van Vlaamse meesters met schilderijen, tekeningen en sculpturen die op indringende wijze het Vlaamse leven van vroeger tot uitdrukking brengen.

Reuze Papa en Reuze Mama

Reuzen zijn belangrijke in de plaatselijk folklore. De belangrijkste reuzen zijn Reuze Papa en Reuze Mama van Kassel. Op Paasmaandag trekt het stel door de straten onder de deunen van het “reuzelied”. Reuze Papa is in 6,25 meter hoog en Reuze Mama is een stukje kleiner, maar beide partners zijn erkend als werelderfgoed. Volgens de legende probeerde Reuze Papa een gigantische hap grond te verplaatsen, maar liet de klomp aarde uit zijn handen vallen. De Kasselberg van 178 meter hoogte was hiermee een feit. Aan de achterkant van de heuvel brouwt bierbrouwerij Mont Cassel het Reuzebier. Het proberen waard. De Ommegang van de reuzen van Kassel is in 2021 op 4 april.

Kassel is apetrots op de uitverkiezing tot leukste stadje van Frankrijk in 2018. Ook het kleine Tenderghem heeft een onderscheiding van favoriet dorp. Aan de voet van de monumentale kerk is estaminet Het Kerk Hoek. De broers Romain en Bertrand bieden niet alleen een leuk assortiment bieren, maar ze verwerken ook bieren in hun gerechten. Met een krijtje op een lei staat de dagschotel aangegeven. Op het eenvoudige terras vinden in het seizoen oude Vlaamse spelen plaats. In Het Kerk Hoek zijn ook de bieren van de plaatselijke brouwerij Paraplui, in 2016 opgezet door 3 jonge vrienden met passie voor bier.

Molenaar Jeff

Steenvoorde heeft maar liefst 3 molens. De Steenmeulen is opmerkelijk, wat dit is de enige bovenkruier en ook de enige molen in Frans-Vlaanderen die niet in hout is opgetrokken. Verder valt het ons op dat de Steenmeulen niet echt boven op een heuvel ligt om zoveel mogelijk wind te vangen.

“De molen ligt in een soort tochtgang”

legt molenaar Jeff ons in goed Nederlands uit. Het blijkt dat de molen niet op zich zelf staat, want de molenaarswoning is een museum dat een goede weergave biedt van het boerenleven van vroeger. Achter het huis is onder een afdak een uitgebreide collectie met oude landbouwwerktuigen. Vol trots toont Jeff een stoommachine die hij eigenhandig heeft opgeknapt en aan de praat heeft gekregen. Ondertussen gaat de spraakwaterval verder over de evolutie in de mechanisatie van de landbouw. We krijgen er dorst van, maar gelukkig is bij de molen ook een nostalgische boerentaverne.

De eerste beeldenstorm

Steenvoorde was al in de Romeinse tijd belangrijk als steunpunt op de heerbaan van de kust naar Keulen. Het stadje is nog altijd een streekcentrum. We kunnen niet om de toren van de Sint-Pieterskerk heen, die 92 meter in de lucht priemt. In deze kerk vond in 1566 de eerste Beeldenstorm in de Nederlanden plaats. Als een orkaan trok deze Beeldenstorm via een strook naar het noordoosten.

Weer in België is het nog niet gedaan met de heuveltjes. Het Helleketelbos ligt tegen een hoogte. Vrees niet, want de naam schijnt niets met koken in de hel te maken hebben. Helle is hier een heuvel en ketel is een dal. Na het bos is het alleen nog maar afdalen naar Poperinge. Het monumentale Café de Stadsschaal bij het Hopmuseum serveert een aantal authentieke bieren uit de streek, zoals Poperings Hommelbier of een Bernadetje. Afkomstig van brouwerijen tussen de hopstaken ten westen van Poperinge. Onmiddellijk na de eerste slok weten het zeker: dit wordt onze volgende tocht.

Routeinformatie

Fietsroute: Frans-Vlaanderen
Land: Belgie & Frankrijk
Provincie: West-Vlaanderen (B) & département Nord (F)
Lengte: 58 km
Beginpunt: Station Poperinge
Eindpunt: Station Poperinge

Route beschrijving met knooppunten

Poperinge ligt op 270 km van Utrecht. Je kunt ook met de trein. Met de Internationale Intercity van Amsterdam, Rotterdam en Breda naar Antwerpen Centraal. Op dat station overstappen op de Belgische Intercity naar Poperinge. Fietsen kunnen mee, met een internationaal fietskaartje. Als je meer dan een week vooruit boekt, heb je kans op een voordelig early bird ticket www.treinreiswinkel.nl

Met de rug naar het station linksaf de Ieperstraat. Volg de knooppunten: 40, 28, 24, 88, 87, 21, 82, 81, 78, 61, 63, 62, 01, 13, 14, 15, 24, 23, 42, 26, 27, 22, 29, 33(Markt Kassel) terug 29, 22, 27, 23, 24, 59, 58, 56, 55, 68, 67, 53, 17, 14, 83, 39, 85, 86, 16, 46, 40, richting 90 na een paar honderd meter is het station van Poperinge.

Horeca en winkels onderweg

Dit zijn de Estaminets en andere leuke gelegenheden langs de fietsroute door Frans-Vlaanderen. Diverse estaminents zijn slechts enkele dagen in de week open. Vooral op maandag is er veel dicht. Ook in augustus zijn veel winkels en horecabedrijven gesloten Restaurants in Frankrijk serveren in de regel alleen maaltijden tussen 12 en 14 uur en tussen 19 en 21 uur.

Bij knooppunt 84 Boeschèpe: Estaminet de Vierpot (op de heuvel)

Bij knooppunt 82 op de Katsberg: Auberge du Mont des Cats

Bij knooppunt 62 Godewaersvelde:

• Blauwershof
• Au Roi du Potje Vleesch
• L’Estaminet du Centre

Tussen knooppunt 1 en 13 Eecke: Brasserie Saint-Georges

Bij knooppunt 14 Sint-Silvesterkappel: Estaminet l’Hazewinde (bij de kerk)

Bij knooppunt 33 Kassel:

• Bij ‘t Kleintje
• Kerelshof
• Er zijn meerdere keuzes

Bij knooppunt 58 Terdeghem: Het Kerk Hoek

Bij knooppunt 55 Steenvoorde:

• De Steenmeulen (op de weg naar Eecke)
• In het centrum is keuze

Bij knooppunt 83 Helleketelbos: café-restaurant de Helleketel

Frans-Vlaanderen

Het huidige Franse deel van Vlaanderen was een onmiskenbaar stukje van de rest van Vlaanderen dat deel uitmaakte van de Nederlanden onder de Bourgondiërs en later in het grote rijk van keizer Karel de Vijfde. Na zijn aftreden in 1555 werd zijn rijk verdeeld. De Nederlanden kwamen bij Spanje onder koning Filips de Tweede: de zoon van keizer.

In 1568 kwamen de Nederlanden in opstand tegen Spanje: de Tachtigjarige Oorlog. Bij de Vrede van Munster in 1648 kregen de Noordelijke Nederlanden zelfstandigheid als Republiek der Zeven Provinciën, maar de Zuidelijke Nederlanden bleven Spaans.

De Zonnekoning

In Frankrijk was ondertussen Lodewijk XIV, de Zonnekoning, op de troon gekomen. Een ijdeltuit met grootheidswaanzin. Om de spanningen tussen Frankrijk en Spanje te verminderen was een huwelijk geregeld tussen de Zonnekoning en Maria Teresia de dochter van de Spaanse koning Filips de Vierde, maar dit leidde juist tot moeilijkheden. De Spaanse koning kwam niet af met de bruidsschat. Nadat schoonpapa in 1665 was overleden, dacht de Zonnekoning bij wijze van compensatie de Zuidelijke Nederlanden van Spanje af te nemen. De Franse legers vielen binnen in het westen van Vlaanderen en Givet aan de Maas.

De Republiek de Zeven Provinciën, die altijd nog de hoop had dat het zuiden weer met het noorden verenigd zou worden, zag dit als een illegale daad en opende de strijd tegen de Fransen. Ook Engeland was tegen uitbreiding van de macht van de Franse koning. Er ontstond een oorlog, waar de Vrede van Nijmegen in 1678 een einde aan maakte. De Zonnekoning zag af van inlijving van de Zuidelijke Nederlanden, maar mocht als wisselgeld de door hem veroverde stukjes van West-Vlaanderen en Givet aan de Maas houden.

De bestuurstaal in Frans-Vlaanderen bleef nog lang Nederlands. Dit gold ook voor het onderwijs. Het leek alsof het gebied in een uithoek voor Parijs volkomen oninteressant was. Door de afknelling van de rest van Vlaanderen verarmde de streek. De lakennijverheid ging ter ziele. Een belangrijke activiteiten werd het smokkelen. Blauwen heet dat in de volktaal. Smokkelen bepaalde een groot deel van het dagelijkse leven tot het wegvallen van de grenzen.

De invloed van de Franse Revolutie

De Franse revolutie van 1789 – 1799 zorgde voor verandering. In het kader van kader van “Vrijheid, Gelijkheid en Broederschap” werd in Frankrijk slechts één taal toegestaan. Ambtenaren en leraren uit andere delen van Frankrijk werden aangesteld om de nieuwe taalwet in de praktijk te brengen. Vlaamse voornamen worden sinds die tijd niet meer geaccepteerd.

Na de val van Napoleon ging men hier wat soepeler om met het gebruik van het Vlaams, vooral op de katholieke scholen. Maar het katholiek onderwijs werd in de 19e eeuw overgenomen door de overheid en hiermee verdween ook het Nederlands van het lesprogramma. De geestelijkheid bleef wel het `Vlaemsch` dialect gebruiken voor godsdienstonderwijs. Tot in de jaren ’60 van de vorige eeuw waren er pastoors die hun zondagse preek in het Vlaemsch hielden. Bij veel kapelletjes langs de weg zijn nog altijd Nederlandse teksten. In het dagelijks gebruik bleef men Vlaams klappen. Het dialect kwam echter steeds meer los te staan van het Nederlands, omdat het Nederlands hier geen officiële taal was.

Storm tijdens de Wereldoorlogen

Een grote verandering kwam in de Eerste Wereldoorlog. Het front was dichtbij en in Frans-Vlaanderen werden hoofdkwartieren gevestigd met veel troepen uit andere delen van Frankrijk. Mannen uit Frans-Vlaanderen gingen elders naar het front. Velen kwamen niet terug. Relaties tussen militairen en vrouwen uit de streek ontstonden. De strijd tegen de Duitsers stimuleerde het Frans patriottisme. Frans-Vlaanderen werd hierdoor Franser. De stad Duinkerken verfranste voor een belangrijk deel. Ook de Tweede Wereldoorlog zorgde voor een verdere verfransing. De inwoners van Frans-Vlaanderen kregen te maken met een brute Duits bezetting. Men sprak liever geen taal, die leek op de taal van de bezetter en die de Duitsers vrij gemakkelijk konden verstaan.

Een generatie die het Vlaemsch niet meer overdroeg

Na de Tweede Oorlog nam de Franse overheid nieuwe maatregelen om het gebruik van het Frans te bevorderen en de streektalen in te dammen. Tijdschriften in het Vlaemsch verdwenen. Daar kwamen de forse toename van de mobiliteit en het nieuwe fenomeen televisie bij. Men kwam ineens verder dan het eigen dorp. De buis met uitsluitend programma’s in het Frans hield de mensen ‘s avonds thuis in plaats van naar de kroeg of de vereniging. Jongeren gingen naar een disco in een grotere plaats. Er kwam een generatie die de taal niet meer overdroeg. Zo’n 30 jaar geleden hoorde in veel dorpen je nog volop Vlaemsch op straat, maar deze generatie is nu grotendeels overleden.

Van de 300.000 inwoners van West-Vlaanderen spreekt minder dan 10% nog wel eens wat Vlaemsch in huiselijke kringen. Ongeveer 50.000 mensen in de streek kunnen zich nog beperkt mondeling uitdrukken in het Vlaemsch. Vaak zijn dat slechts enkele zinnetjes. Schrijven heeft praktisch niemand ooit geleerd. Tijdens feesten zingt men het Reuzenlied in het Vlaams, maar velen weten niet wat de tekst inhoudt.

Wel is er nu een toenemende belangstelling voor cursussen Nederlands. Men doet dit vooral om toegang te krijgen tot de Belgische arbeidsmarkt met veel vacatures en goede lonen.

Trots op de Vlaamse leeuw

De huidige inwoner van Frans-Vlaanderen voelt zich volwaardig Fransman, maar ook duidelijk Vlaming. Men is trots op de Vlaamse leeuw. Op feesten zwaait men met leeuwenvlaggen. Het lijkt of de Franse Vlaming meer houdt van geordendheid dan de doorsnee Fransman. De dorpen staan er keurig en fris bij in tegenstelling van verlopen dorpen in andere delen van het noorden van Frankrijk die vaak deprimerend overkomen. In plaats van de Franse slag houdt men hier van een meer gedegen aanpak.

De Vlaamse taal verdween, maar de cultuur bleef

De taal mag dan grotendeels verdwenen zijn, maar de Vlaamse cultuur is nog volop aanwezig. Tal van horecabedrijven hebben een Vlaamse naam en men drinkt hier eigen streekbier. Een “potje vleesch” is populair. De regionale radiozender Uylenspiegel zendt gedeeltelijk in het Vlaemsch uit. Carnaval viert men nauwelijks in Frankrijk, maar hier gaat men volgens Vlaamse traditie verkleed de straat op, maar er zijn ook “Meifeesten” en “Patatefeesten”. In diverse plaatsen staat een indrukwekkende Vlaamse hallenkerk voorzien van sierlijke altaarstukken van Vlaamse meesters.

Vlaamse Reuzen

De reuzen spetteren er eruit als boegbeelden van de Vlaamse cultuur. Op bepaalde feestdagen maken zij een rondgang onder de deunen van het “reuzelied”.

Rond al deze reuzen hangt een heel verhaal zoals Henri de Douanier en de Fraudehond van Godewaersvelde. In Steenvoorde is Jan de Houtkapper de belangrijkste reus. In Eecke woont Jules Boomzaeger. Hoogtepunt is in Kassel op Tweede Paasdag als Reuze Papa en Reuze Mama hun ronde maken. Erkend door UNESCO als Wereldferfgoed.

Praktische informatie

Fietsverhuur

Fietsen, ook e-bikes zijn te huur bij www.fietsverhuurpoperinge.be/nl

Fietsknooppunten

Nieuw is het fietsknooppuntennet van Frans-Vlaanderen, dat uitstekend aansluit op het fietsknooppuntennet van de Westhoek van West-Vlaanderen in België. Het net staat op een prachtige kaart met veel praktische informatie en bezienswaardigheden. Je kunt tal van andere fietsroutes volgen. Vraag naar de routebeschrijvingen bij de informatiepunten van de toeristische diensten, zoals op de Grote Markt in Poperinge (B) of op de Grote Markt van Kassel (Cassel) in Frankrijk.

Fietsknooppuntenkaart Frans-Vlaanderen & de Fietsknooppuntenkaart Westhoek (B). Deze kaarten zijn o.a. hier te koop of bij de Fietsvakantiewinkel.

Verblijf tips voor overnachten in West-Vlaanderen met de fiets

Meer informatie over Frans-Vlaanderen met ook overnachtingsmogelijkheden vind je op deze link www.coeurdeflandre.fr. Meer over dit deel van West-Vlaanderen(B) met ook overnachtingsmogelijkheden vind je de website www.toerismewesthoek.be/nl.

Hotel Amfora in Poperinge

Vriendelijk en goed hotel aan de sfeervolle Grote Markt met cafés, terrassen en restaurants. Gasten roemen het ontbijt. Boek dit hotel met voordeel op Booking.com.

Camping Ferme des Saules bij Belle (Bailleul)

Met het Franse kwaliteitslabel “acceuil vélo” (fietsers welkom). Isabelle Notteau zorgt inderdaad voor een geweldig onthaal. Rustige en goed onderhouden boerencamping met kraakhelder en vriendelijk sanitair. Voor slecht weer is er een dagverblijf met keukenblok, gasstel, magnetron en koelkast. Pannen, bestek en borden staan klaar. Ook zijn trekkershutten en fraaie, ruime chalets te huur. Er is een uitgebreide hoevewinkel met veel verse producten en ook een leuk assortiment streekbiertjes, zoals het Reuzebier van Kassel. Boek deze camping hier.

Meer accommodaties rondom Poperinge

Booking.com

Meer over Noord-Frankrijk vind je op de site www.opstapinnoord-frankrijk.com

Meer foto’s van Bert van de trip door Frans-Vlaanderen

Lees ook dit nieuws

Fietsrondje van de maand augustus: Hoppeland West-Vlaanderen (54 km) West-Vlaanderen