Midden tussen de oneindig lijkende bossen, zandverstuivingen en heidevelden op de Veluwe doemt ineens het monumentale complex van Radio Kootwijk op. Een radiostation voor de lange afstand had destijds rust nodig om storing te voorkomen. Alle reden voor een fietsrondje Radio Kootwijk.

Apeldoorn ligt op de grens van de Veluwe en de brede vallei van de IJssel. 
De stad wordt in tweeën gesneden door het Apeldoorns Kanaal, dat in 1868 in gebruik is genomen voor de scheepvaart als alternatief voor de IJssel tussen Dieren en Hattum. Bij lage en hoge rivierstanden was de IJssel zeer moeilijk te bevaren. De route via het kanaal was dan, met name voor kleine schepen, ook zeer aantrekkelijk. 
De schepen werden echter steeds groter en het onderhoud van de sluizen en bruggen kostte veel geld. In 1961 werd het kanaal gesloten voor de beroepsvaart.

Wel zijn er allerlei initiatieven om het kanaal weer geschikt te maken voor de scheepvaart. Diverse bruggen en sluizen zijn aangepast, maar het is tot nog toe gebleven tot enkele stukken. 
Vanuit Apeldoorn fietsen we een deel over het jaagpad lang het kanaal, dat vroeger bedrijven aantrok. Oude complexen zijn opgeknapt en er is woningbouw gerealiseerd. Eenmaal de stad uit fietsen we door de rust en de ruimte. Het enige geluid dat we waarnemen langs het dromerige water is het geluid van de riemen van de roeiers, die ook de voordelen hebben ontdekt van een kanaal dat niet meer in gebruik is.

Een eldorado voor liefhebbers van stoomtreinen


Bijna parallel aan het kanaal loopt de voormalige spoorbaan van Apeldoorn naar Dieren. In 1950 sloot NS deze lijn voor het reizigersverkeer, maar nog altijd tuffen tussen Apeldoorn en Eerbeek de stoomtreinen van Veluwsche Stoomtrein Maatschappij.
 Belangrijk station aan de NS-lijn was het station Beekbergen, dat er altijd nog prachtig bij ligt Bedrijvigheid is er volop. Hier is immers het emplacement van de museumlijn. Een eldorado voor liefhebbers van historische treinen. Met enig geluk wordt er druk gerangeerd.

Er is zelfs nog een heuze draaischijf voor locomotieven. Achttien oude jumbo’s heeft de Veluwsche Stoomtrein Maatschappij in bezit, waarvan er tien kunnen rijden. Er zijn ook diesels en als een eigenwijs kindje zigzagt het befaamde rangeerlocomotiefje de Sik over de wissels. Op de opstelsporen staat een keur aan rijtuigen uit vervlogen tijden. In de geur van kolendampen dromen we weg in het verleden en vergeten bijna dat we nog verder moeten fietsen. 
Er is een lobby om de spoorbaan weer open te stellen voor het gewone reizigersverkeer, zodat de belangrijke Gelderse steden Arnhem en Apeldoorn een directe treinverbinding krijgen. Volgens een onderzoek door mobiliteitsadviseur Goudappel Coffeng zou deze verbinding rendabel zijn.

De weldoener van de Veluwe

De boerenerven en de weilanden verdwijnen langzaam uit beeld. We rollen de onontgonnen Veluwe op: het grootste natuurgebied van Nederland. Een laatste nederzetting is Hoenderloo. In dit dorp prijkt het witte Heldringkerkje, gesticht door predikant en weldoener Ottho Heldring. 


De dominee bezocht Hoenderloo in 1839 en werd diep geraakt door de barre omstandigheden waarin de bewoners destijds leefden in plagenhutten zonder drinkwater en voorzieningen. De weldoener zorgde voor een waterput, een kerk en een school. Verder stichtte de predikant ter plekke het Gesticht voor Kansarme Jongens. Dit was de voorloper van de Hoenderloogroep. Heldring dacht ook aan vrouwen met  Nederlands eerste opvanghuis voor prostituees in Steenbeek en in 1864 de eerste Kweekschool voor Onderwijzeressen. Tot op dat moment konden vrouwen nog niet aan de slag in het onderwijs. Nu staan er veel meer juffen voor de klas dan meesters.


Sinds de opening van de toegangspoort van het Nationaal Park de Hoge Veluwe in 1935 heeft het toerisme een duidelijke vlucht genomen. De Veluwe heeft behalve natuur en recreatie ook nog een andere functie. Hiermee worden wij geconfronteerd met de waarschuwing op een opvallend bord dat tussen de begroeiing opduikt:

“Schietterrein, levensgevaarlijk!”

Nu waren er berichten dat onze Koninklijke Landmacht een ernstig tekort zou hebben aan munitie. In plaats van te schieten zouden soldaten tijdens oefeningen “poef, poef” roepen! Dit lijkt weersproken te worden door een aanhoudend en hard geknal. Dit is echte munitie gaat en het gaat er niet zuinig aan toe. Gelukkig wijzen de fietsknooppunten ons de andere kant op langs het gevaarlijke gebied.

De liefde- en haatverhouding met wilde zwijnen

Vaak zijn fietspaden onder de bomen bedekt met eikeltjes, beukennootjes, dennenappels en alles wat de bomen laten vallen, maar hier zijn de fietspaden opmerkelijk schoon. De dienstdoende boswachter legt ons de oorzaak uit. De wilde zwijnen fungeren als een soort stofzuiger. Overdag kom je ze nauwelijks tegen, maar als de duisternis invalt worden deze dieren massaal actief. Langs de fietspaden zijn mosvelden en stukken gras volledig om gewoeld.

De huidige families van wilde zwijnen zijn nog vrij nieuwe bewoners van de Veluwe. Ooit was er een kolonie, maar door overbejaging was het laatste wilde zwijn in 1829 van de Veluwe verdwenen.

In 1901 huwde Koningin Wilhelmina met Prins Hendrik. De prins van Duitse komaf kreeg een serie van titels en papieren functies, maar in de praktijk had Hendrik van Mecklenburg weinig te doen. De gemaal van de koningin restte weinig meer dan zich volop uitleven op zijn hobby: de jacht. Wilde zwijnen vormden zijn favoriete doelwit, maar er waren geen wilde zwijnen meer. Dus werden er zwijnen uit Duitsland en Polen uitgezet op Kroondomein Het Loo. De prins kon hier naar hartenlust zijn liefhebberij uitoefenen en kreeg hiermee de bijnaam Varkensheintje. De populatie zwijnen groeide echter sneller dan Prins Hendrik kon jagen. Vanuit het kroondomein verspreidden deze dieren zich als een olievlek over de hele Veluwe en plantten zich voort.

Op diverse plaatsen fietsen we over wildroosters, maar dit weerhoudt de wilde zwijnen niet om de bewoonde gebieden op te zoeken. Vooral het woelgedrag ervaren velen als een plaag. Keurige gazonnetjes en bloemperken gaan eraan. Vorig voorjaar moesten de kinderen van Wapenveld het op de kermis stellen zonder hun geliefde botsautootjes, omdat het veld waarop de baan geplaatst zou worden volledig aan gort was gewoeld.


De zwijnen zijn met meest actief in het najaar als ze voedsel inslaan voor de winter. Een mannetje kan tot 160 kilo wegen. De vrouwtjes zijn met een maximumgewicht van 130 kilo wat kleiner, maar toch altijd nog flink aan de maat. Daar zit flink wat vlees aan. Wild zwijn is een geliefd gerecht in tal van gerenommeerde restaurants op de Veluwe. Vooral tijdens het wildseizoen in het najaar komt men van heinde en verre. De kosten voor een menu lijken geen rol te spelen. De Veluwe ondervindt dus niet alleen overlast, maar profiteert ook van het wild.

De Taj Mahal van de Veluwe

“De Veluwe roept,” was jaren lang een promotieslogan. In het unieke natuurgebied voelen we deze aantrekkingskracht. Tussen de bossen en de heidevelden duiken kale zandverstuivingen op: een stukje oer-Veluwe, zoals het gebied het voor het ingrijpen van de mens moet hebben uitgezien.


En dan is er het hoogtepunt, waarbij het uit de kluiten gewassen zendgebouw van Radio Kootwijk als een massieve betonnen reus langzaam op ons netvlies komt. We ervaren een unieke compositie van natuur en architectuur. De bijnaam is de kathedraal, maar op de oprijlaan voelen we in de zakkende zon achter het monument associaties met de Taj Mahal in India.

Ook in dit deel van de Veluwe grazen er schapen. Met de verfkwast worden de gedekte dames gemarkeerd. De herder legt uit dat je aan de kleur van de verf kun je zien welke ram de paringsdaad heeft verricht. Inmiddels is het voorjaar en dartelen de lammetjes vrolijk rond. 
Het laatste wildrooster voor Apeldoorn lijkt wel te functioneren. Voorbij dit rooster is het abrupt gedaan met de omgewoelde grond. De stad lijkt voldoende beschermd tegen de gevaren van deze “wilde dieren”. Veilig op het terras voor het Raadhuis trakteert het carillon ons op vrolijke deuntjes.

 

De fietsroute

Routebeschrijving

Horeca onderweg


Radio Kootwijk

 

 

Routeinformatie

Fietsroute: Radio Kootwijk op de Veluwe
Land: Nederland
Provincie: Gelderland
Lengte: 43 km
Beginpunt: station Apeldoorn
Eindpunt: station Apeldoorn

In de fietsenstalling van het station zijn fietsen te huur. 
Bij het station is parkeergelegenheid voor automobielen: www.parkerenindestad.nl/apeldoorn/station-apeldoorn.

Routeinformatie

Verlaat het station van Apeldoorn aan de kant van het centrum. Ga voor het station schuinrechts naar OPA ’90 de Sophialaan in. Na 300 meter op T-kruising met voorrangweg rechtsaf. Na weer 300 meter na een brug voorbij verkeerslichten Rechtsaf. Hier is fietsknooppunt 55. Volg 90, 94, 93, 92, 69, 12, 2, 13, 14, 15, 44, 19, 40, 41, 24, 98, 39, 59, 60, richting 50 en je komt weer bij het station.

 

 

 

Horeca onderweg

• Bij 92 even rechtdoor naar centrum van Beekbergen. Daar heb je keuze. Keer weer terug naar 92.

• Tussen 69 en 12 is bij Vakantiepark Krimdal horeca.

• Tussen 2 en 13 is in Hoendeloo keuze.
• Bij 24 is over de spoorbaan Eethuis Halte Asselt, dagelijks open vanaf 10:00 uur.

Radio Kootwijk

In het begin van de vorige eeuw was het zover: er kon een radioverbinding worden gemaakt met ons toenmalige Nederlands-Indië. De Nederlandse overheid koos voor deze locatie, omdat er in de wijde omgeving geen bebouwing te bekennen viel, die zou kunnen zorgen voor storing.

De grond was eigendom van Staatsbosbeheer, dus in handen van de staat. Dat scheelde een aanzienlijke som duiten voor verwerving. 
Een ander voormalig staatsbedrijf de PTT kreeg de exploitatie.
In 1918 staken 150 werklozen uit Amsterdam hun spaden in de grond om een zandverstuiving van 4,5 vierkanten meter bouwrijp te maken.


Architect J.M. Luthmann kreeg de opdracht voor het ontwerp van de gebouwen met als meest markante het hoofdgebouw met de bijnaam de kathedraal. Wel opvallend: een kathedraal midden op de overwegend traditioneel protestante Veluwe. Zij het dan, dat hier geen missen worden opgedragen.

De creatie van Luthmann is nu een rijksmonument en geldt als een van de meest markante voorbeelden van Art Deco betonarchitectuur in Nederland.

Ook bepaald niet onopvallend is de watertoren die de wateraanvoer moest regelen voor de koeling van de zender. Rondom het zendgebouw stonden zes zendmasten van maar liefst 200 meter hoogte.
In 1923 kwam de eerste radiotelegrafie tot stand met Java. In Malabar bij Bandoeng stond de zender aan de andere kant. De bouw op een hoogte van 800 meter tussen de bergtoppen was een huzarenstukje. Helaas is dit complex aan het einde van de Tweede Wereldoorlog geheel verwoest.

 

 

Vanaf 1929 kon het publiek via Kootwijk telefoneren met Nederlands-Indië. Een telefoongesprek van drie minuten kostte 33 gulden. Dat was aanzienlijk meer dan een gemiddeld weekloon destijds. Toch hadden velen het er voor over, want voor het eerst konden familieleden en geliefden op grote afstand elkaars stemmen horen en met elkaar praten. Leverde vreugde maar ook emoties op. Willy Derby gaf het destijds dramatisch weer in zijn smartlap: hallo Bandoeng. Het werd een hit.

Radio Kootwijk speelde niet alleen een belangrijke rol in de verbinding naar het voormalige Nederlands-Indië, maar groeide uit tot een centrum van communicatie met de gehele wereld: ook met schepen op zee. Na 1970 namen satellieten geleidelijk de functie over. In 1998 werd de zender definitief uitgeschakeld. Sinds 2009 is het complex weer eigendom van Staatsbosbeheer.

Bij het zendgebouw is een dorp ontstaan. 
De eerste bewoners waren de arbeiders uit Amsterdam. Zij werden ondergebracht in simpele houten barakken.
Het PTT-personeel van Radio Kootwijk moest dag en nacht beschikbaar zijn. Daarom verrezen er op het terrein 24 woningen voor gehuwde werknemers. Vrijgezellen kregen een onderkomen in het Tehuis voor ongehuwde ambtenaren, dat ook een functie had als hotel voor werknemers die tijdelijk bij Radio Kootwijk werden ingeschakeld. 
Verschil moest er zijn en dus kreeg het hoger personeel kreeg de beschikking over ingenieurs-villa’s.
 Totaal woonden er ongeveer 200 mensen tegelijkertijd in het dorp.

Te weinig voor scholen, winkels en andere voorzieningen. Radio Kootwijk was aangewezen op Apeldoorn. De PTT zorgde voor busvervoer. De piepkleine gemeenschap kende wel een rijk verenigingsleven. Met collega’s geïsoleerd in het midden van nergens zorgde voor een band. Men trof elkaar onder andere op de toneelclub en de kegelbaan. 
Het dorp is er nog, maar in 1996 verkocht de inmiddels geprivatiseerde KPN alle woningen. Er wonen nog slechts enkele bewoners met een PTT-verleden.