In de Gelderse Vallei ligt een van de beroemdste militaire verdedigingslinies uit de geschiedenis van ons land. De Grebbelinie bestond al sinds 1745, maar kreeg pas naam in de meidagen van 1940 toen het Nederlandse leger hier drie dagen stand wist te houden tegen een Duitse overmacht. Veel herinneringen van deze linie zijn nog aanwezig in het landschap. Als eerbetoon in deze maand een gestrekte route langs de Grebbelinie van Amersfoort naar Rhenen.
Valleikanaal langs de Grebbeberg
Snel voert de route ons vanuit het station van Amersfoort naar het Valleikanaal dat zich als een meander om Leusden slingert. Door de verdedigingswal is deze woonkern niet altijd zichtbaar. Wel zichtbaar zijn de uitgestrekte schootsvelden aan de andere zijde, die in tijd van een naderende vijand onder water gezet konden worden.
De schootsvelden konden in tijd van een naderende vijand onder water gezet worden.
Het Valleikanaal kent een verval van zes meter. Daarom zijn stuwen aangelegd om het water in toom te houden. We hebben de indruk dat er wasmiddel in het kanaal is toegevoegd, want het neerstortende water vanaf de stuw zorgt voor een dikke schuimlaag. Op diverse plaatsen zijn vistrappen aangelegd om voor een veilige doortocht te zorgen.
Is het wasmiddel of iets anders?
Een ongekende rust
Het Valleikanaal heeft iets mystieks, vaak een ongekende rust. het enige geluid komt van de peddels van de kano’s. Ook de vogels doen hun best. Om de kleine karakiet te beschermen past het waterschap tijdens het broedseizoen met maaien aan. Het lijkt zo in tegenstrijd met het geweld uit 1940. Regelmatig voegt het water van beken zich in het kanaal.
De Asschatterkeerkade is in oude staat hersteld. Het verdedigingwerk dateert uit 1745, maar in de meidagen wisten hier 200 Nederlandse militairen stand te houden tegen de Duitse voorhoede.
Soms duikt tussen het groen een eenzaam bunkertje op. Een van deze bunkers is nu museumbunker.
Langs de haakse wegen door de wal bevinden zich muren van zandzakken.
Voorbij het Educatief centrum Grebbelinie gaat de route even van het kanaal af.
Bunker
Scheepjeswolstad Veenendaal
Bij Veenendaal liepen de waterlopen dwars door de bebouwing, maar in 1855 zijn de meeste daarvan gedempt na aanleg van het omleidingkanaal om de plaats. De gemeente had tot de jaren ’60 van de vorige eeuw niet meer dan 15.000 inwoners. De naam duidt er al op: aanvankelijk was dit een veenkolonie. Na het dalen van de behoefte aan turf leefde een belangrijk deel van de bevolking van de sigarenindustrie en de wol. Scheepjeswol was een begrip. Helaas ging het minder met deze bedrijfstakken. Scheepjeswol ging op de fles en het bedrijf ging in 1989 tegen de vlakte. Ondertussen was Veenendaal een groeikern geworden en het aantal inwoners steeg naar de 70.000 . Op de plaats van de Scheepjeswolfabriek is nu het winkelcentrum Scheepjeshof. De Scheepjeswolharmonie treedt nog altijd op. De route voert ons via het Rijksmonument de Nieuwe Molen door het centrum.
De nieuwe molen
Dat gaat probleemloos, want een aantal jaren geleden was Veenendaal uitverkoren tot de beste fietsstad van Nederland. Markant punt in het centrum is de witte klokkentoren van horlogerie Van Manen in de Rotterdamse stijl. Aan de gevel prijkt ook een carillon, dat fraaie deuntjes laar horen.
De klokkentoren van horlogerie Van Manen
Een van de waterbeddingen is voor een deel weer open gegraven en heet nu Brouwersgracht. Ondanks de forse groei heeft Veenendaal het principieel-christelijke karakter weten te behouden. Bij de gemeenteraadsverkiezingen in afgelopen maart kwam de Christen Unie duidelijk als grootste partij uit de bus.
De Grebbeberg in Beeld
Na Veenendaal fietsen we weer in volkomen rust. Het Valleikanaal heeft hier meer het karakter van de stroompjes die ooit in het kanaal zijn opgenomen. Opmerkelijk is dat de verdedigingwal hier ontbreekt.
Langzaam komt de Grebbeberg in beeld. Deze heuvel is slechts 52 meter hoog, maar maakt ineens opstekend van het dal wel indruk.
De Grebbeberg komt in beeld
Zo steil is de Grebbeberg
De weg van Wageningen naar Rhenen kent een helling van 7%, maar wij fietsen om de voet van de berg heen over een nauw strookje door de natuur en krijgen door het groen een uitzicht over de Rijn. Machtig overspant de verkeersbrug bij Rhenen de Rijn. Ooit lag hier een spoorbrug. Op de spoorlijn reden ook internationale treinen van Amsterdam naar Keulen. Om de Duitse opmars te vertragen blies de Nederlandse genie de brug op 10 mei 1940 op. De Duitsers herstelden de brug, maar na het mislukken van de slag om Arnhem in 1944 werd de brug opnieuw vernietigd. Deze keer door geallieerden. De spoorverbinding is nooit hersteld. De huidige verkeersbrug ligt op de fundamenten van de vroegere spoorbrug. Rhenen moet het nu doen met een kopstation. Vanachter de brug komt de Cuneratoren in ons vizier. De naam Cunera kom je in en rond Rhenen overal tegen.
Cuneratoren in ochtendnevel
Cunera
Het verhaal van Cunera dateert uit rond het jaar 400. De dochter van de koning van de Orkney-eilanden was samen met maar liefst 11.000 andere maagden op te terugweg van een pelgrimstocht van Rome. De boten werden echter overvallen. Alle maagden werden gedood met uitzondering van Cunera, die overboord was gevallen. Koning Radboud van Rhenen viste haar uit het water en nam de prinses op in het hof. Cunera bracht aan het heidense hof de Christelijke naastenliefde bij door de zieken en de armen te verzorgen. Haar populariteit steeg, behalve bij Allegonda de echtgenote van de koning, die stinkend jaloers werd. Terwijl Radboud meerdere dagen op jacht was, vermoorde zijn echtgenote Cunera en begroef haar in de stal. Haar daad werd echter ontdekt en de koningin stortte zich uitzinnig vanaf de Grebbeberg naar beneden. Ooit trok een grote Cunera-processie over een route van 35 kilometer door Rhenen en omgeving. Na de reformatie in 1580 werd de Cunera-verering verboden. Dit tot grote ergernis van de herbergiers en de middenstand, die hun inkomsten fors zagen dalen. Toch liepen er nog vele tientallen jaren pelgrims over het processiepad. In de zomermaanden kun je de Cuneratoren beklimmen en genieten van een magnifiek uitzicht over de Rijn en de Betuwe.
Route informatie
Fietsroute: Toeristisch Overstap Punt Zwillbrock
Land: Nederland
Provincie: Utrecht (met voorbij Veenendaal een klein stukje Gelderland)
Lengte: 42km
Beginpunt: station Amersfoort
Eindpunt: station Rhenen
De Route
Je verlaat het station Amersfoort aan de kant van het centrum. Met je rug naar het station. Linksaf. Knooppunten 99, 98, 97, 78, 63, 8, 82, 86, 87, 84, 81, 22, 23, 99, 58, 59, 81, 45, 25, 27, 26, 11, 31, 32, 52, richting 35, je komt bij het station Rhenen.
Ontvang elke maand gratis het Fietsrondje van de maand
Vul je e-mailadres in om een e-mail te ontvangen als er nieuwe fietsrondjes en verhalen beschikbaar zijn van Bert.
"*" geeft vereiste velden aan
Horeca onderweg
- 10,5 km: bij knooppunt 86 is theehuis Mon-Chouette, direct aan de route.
- 14 km: bij Knooppunt 87 kun je even rechtsaf van de route af op het fietspad langs de doorgaande weg. Na enkele honderden meters is Hotel-Café-Restaurant Schimmel. Keer daarna weer terug naar de route.
- 25 km: bij knooppunt 58 is in het bezoekerscentrum Grebbelinie café-restaurant Grebbelounge.
- 28 km: bij knooppunt 59 is het centrum van Veenendaal met voldoende keuze.
- In Rhenen is voldoende horeca. Het centrum is links van het station.
Het Valleikanaal
Het Valleikanaal van ongeveer 40 km tussen de Amersfoort en de Rijn was een werkgelegenheidsproject uit de jaren dertig van de vorige eeuw. Een deel van de werklozen kwam uit de Randstad. De crisis was zwaar en sloeg ook toe onder hoge opgeleiden. “Heren” uit Den Haag kwamen met de trein in een keurig pak en kleedden zich ter plekke om. De buren mochten immers niet zien dat zij dit “minder werk” deden.
Valleikanaal
In de langgerekte Gelderse vallei zorgden beken als de Luntersebeek voor afwatering vanaf de hoger gelegen Veluwe en de Utrechtse Heuvelrug. De capaciteit van deze beken was gering en in de wintermaanden stonden de weilanden regelmatig onder water. Aanvankelijk was een combinatie in beeld van de functies scheepvaart en afwatering. Amsterdam had een nieuwe verbinding met de Rijn nodig en het kanaal door Gelderse Vallei zou de kortste route zijn. De lobby leidde tot niets en de keuze viel op het Amsterdam-Rijnkanaal als scheepvaartroute.
Stuw in het Valleikanaal
In 1934 viel het besluit om alleen maar een afwateringskanaal aan te leggen. Het kanaal volgt zoveel mogelijk de loop van de vroegere beken. Door de oorlogsdreiging kreeg het kanaal een strategische functie. Tijdens het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog was het kanaal nog niet geheel klaar, maar het was wel mogelijk om vanuit het kanaal de schootvelden onder water te zetten.
De Grebbelinie onder water
De Grebbelinie
De Grebbelinie is een waterlinie langs het Valleikanaal in het oosten van de provincie Utrecht. Een waterlinie is een snoer van verdedigingswerken in een gebied dat onder water gezet kan worden: de inundatie. Al in 1744 is begonnen met de aanleg. Vele jaren was de Grebbelinie slechts een vertragingslinie om de vijand op te houden, zodat het Nederlandse leger alle tijd had om de Hollandse Waterlinie goed in stelling te brengen. Nederland was beschermd door diverse waterlinies, maar tijdens de Franse inval in 1795 ging het mis. Het vroor zo streng, dat alle rivieren bevroren waren. Generaal Jean-Charles Pichegru stak met zijn troepen het ijs over naar noorden en wist alle linies te ontwijken.
271 kazematten
Tijdens de toenemende oorlogsdreiging aan het einde van de dertiger jaren van de vorige eeuw besloot de legerleiding om van de Grebbelinie een hoofdlinie te maken. De linie werd verder uitgebouwd met 271 kazematten. De inundatie werd verbeterd. Na de mobilisatie in augustus 1939 waren Nederlandse militairen voordurend langs de linie op post.
Duitse spionnen kwamen regelmatig op bezoek. Zij kochten bijvoorbeeld kaartjes voor Ouwehands Dierenpark op de Grebbeberg en vanuit de uitzichttoren van het park volgden zij nauwlettend de ontwikkelingen. Vanachter hun verrekijkers hadden de spionnen waargenomen dat het gemaal in de buurt van de weg tussen Wageningen en Rhenen nog niet gereed was. Daardoor kon het zuidelijkste deel van de linie niet onder water gezet kon worden. De Duitsers besloten daarop hun aanval te concentreren op dit deel bij de Grebbeberg.
Hier kan geen land onder water worden gezet
De Duitse aanval
In de nacht op 9 en 10 mei 1940 vielen de Duitse troepen onverwacht ons land binnen. Zij hadden ingeschat dat zij maar een paar uur nodig zouden hebben. Maar de luchtlandingen rond Den Haag mislukten en de Nederlandse mariniers hielden stand bij de Maasbruggen in Rotterdam.
Ook de kracht van de Nederlandse militairen op de Grebbelinie hadden de Duitsers onderschat. Op 11 mei bereikten de Duitse troepen de voet van de Grebbeberg. Zij wisten de linie in de vallei te doorbreken, maar op de flanken van de Grebbeberg weerden de Nederlanders zich kranig. Ook de Duitsers leden zware verliezen. Pas nadat de gevreesde Duitse Luftwaffe zich danig begon te roeren, wisten de Duitsers op de derde dag van de strijd de Grebbeberg in te nemen.
Het Nederlands leger trok zich terug op de aloude Hollandse Waterlinie. Door het Duitse bombardement op Rotterdam en de dreiging om ook luchtaanvallen uit te voeren op andere steden gaf Nederland zich op 14 mei over. Analytici gaven aan dat het Nederlandse verzet op de Duitse op de Grebbelinie mogelijk een snelle invasie in Engeland vanuit Nederlandse havens heeft voorkomen.
Op de Grebbeberg is een erekerkhof waar Nederlandse militairen een laatste rustplaatsen hebben gevonden.
De verwoeste spoorbrug van Rhenen
Rijksmonument
Na de Duitse bezetting begonnen de Duitsers met het omkeren van de linie. Mocht hun Atlantische Wall bezwijken dan moest deze linie de geallieerden tegen houden. Na de oorlog zijn veel delen van de linie verloren gegaan. In 1976 werd de Grebbelinie natuurreservaat. Het belangrijkste element is echter nog steeds aanwezig: de liniedijk, die de diverse forten en waterkeringen met elkaar verbindt. Pas sinds deze eeuw is er een groeiende belangstelling voor de Grebbelinie. Sinds 2011 is de Grebbelinie Rijksmonument.
Verdedigingswerken
Educatief centrum Grebbelinie in het Vizier
Het centrum in en rond de monumentale Hoeve de Beek is geopend in 2005 naar aanleiding van 60 jaar bevrijding. Doel van het centrum is dat de harde strijd om de vrijheid van ons land niet vergeten wordt. Het Educatief centrum geeft vooral een beeld van de oorlogshandelingen in de meidagen van 1940 in de regio Renswoude, Scherpenzeel en Woudenberg. Daar wist het Nederlandse leger een grote Duitse aanval te stoppen. Vooral Scherpenzeel werd zwaar getroffen. Deze plaats lag aan de “Duitse kant” van de linie. Om de Duitsers tegen te houden voerde de Nederlands artillerie zware beschietingen uit.
In het centrum krijg je een goed beeld van de aanleg van de linie, de mobilisatie, het leven van de soldaten en de strijd in de meidagen in de meidagen van 1940. Ook de positie van de burgerbevolking komt naar voren. Alle bewoners en alle boeren met hun vee in de omgeving werden na de Duitse inval geëvacueerd. Historisch filmmateriaal brengt je terug in de geschiedenis.
De Grebbelinie die tegen het informatiecentrum aan ligt is hier voor een deel weer in oude staat hersteld. De kazematten en loopgraven kunnen onder begeleiding van een van de gidsen worden bezocht
Bezoekerscentrum Gebbelinie
Naar de loopgraven
e-Bike oplaadpunt
Educatief centrum Grebbelinie
Openingstijden
van mei t/m september op dinsdag, woensdag, donderdag en zaterdag van 9:30 – 16:00 uur.
van oktober t/m april alleen op dinsdag en zaterdag van 9:30 – 16:00 uur.
Alleen op dinsdag zijn gidsen aanwezig voor een rondleiding.
Bij het centrum kun je E-bikes opladen.
Voor de Grebbelinie in het Vizier moet je bij knooppunt 84 even van de route af naar rechts richting 85. Je ziet al snel aan de rechtkant het Educatief centrum.
www.grebbelinieinhetvizier.nl
Bezoekerscentrum Grebbelinie
In het Fort Buursteeg net ten noorden van Veenendaal is sinds 2017 het Grebbelinie Bezoekerscentrum. Hier wordt het verhaal van de waterlinie verteld. Je kunt een film zien over de geschiedenis van de linie en er is een interactieve landschapstafel. Café-restaurant de Grebbelounge is een leuke pleisterplaats. Fort Buursteeg bestaat geheel uit aarden wallen. Toen Fransen ons land in 1795 ons land binnen vielen was het fort nog niet geheel af. De Fransen voltooiden het fort. In 1844 werd het fort doormidden gesneden door de aanleg van de spoorlijn Utrecht – Arnhem. Hoe uitgestrekt Fort Buursteeg is, merk je tijdens een wandeling door het verdedigingswerk. Het bezoekerscentrum is alle dagen van de week van 10:00 -17:00 uur open en ligt direct aan de route bij knooppunt 58 www.grebbeliniebezoekerscentrum.nl
