Het Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen bevat een uniek stuifzandgebied. Dorpen zijn ooit door de bewegende zandmassa verzwolgen. Maar eerst genieten een onvervalste Bossche bol en het rondje beëindigen met dezelfde blik die Vincent van Gogh had op de Sint Jan vanuit het moeras Het Bossche Broek.

De zonnestralen en de monumentale overkapping van het station van ‘s-Hertogenbosch zorgen voor een magnifiek lichtspel tijdens onze aankomst. De overkappingen boven de sporen 1, 3 en 4 zijn de enige overblijfselen van het neorenaissance station van Eduard Cuijpers, dat op 16 september 1944 in brand werd geschoten door jachtbommenwerpers.

monumentale overkapping op perron 1

In 1951 kwam het vervangende gebouw, maar dat bleek steeds meer te klein voor de groeiende stroom van reizigers. In 1998 kwam het huidige station gereed: alweer het 4e station op deze plaats. Eenmaal de stationsdeuren uit komen we niet omheen: eerst een onvervalste Bossche bol! Dit stuk gebak lijkt op de kleinere moorkop, maar heeft geen toefje slagroom op de bol. Over de statige Stationsstaat komen we bij de Dommel, die hier een onderdeel vormt van de singel om de middeleeuwse stad. Nauwelijks een kilometer verder staan we aan de huidige stadsrand en kijken we uit over het Hoogwaterbergingsgebied. In tijden van extreem veel wateraanvoer wordt het water naar dit gebied geleid, om te zorgen dat de inwoners van ‘s Hertogenbosch droge voeten houden. Een oppervlakte van 1050 voetbalvelden kan 4,5 miljard liter water verwerken. In normale tijden wordt het water afgevoerd via het Afwateringskanaal ‘s-Hertogenbosch-Drongelen. Dit 20 kilometer lange kanaal vormt een belangrijke ecologische verbindingszone. We fietsen 10 kilometer langs dit kanaal tussen het weelderige groen. Het autoverkeer is op afstand en de geluiden komen alleen uit de natuur. Soms beweegt zich een roeiboot tussen de waterplanten.

de ecologische verbinding

Pas in 1956 elektra

Eenmaal van het kanaal af dienen zich wat agrarische percelen aan. Het enige dorp dat we tegen komen is Giersbergen, maar hier wonen slechts 28 mensen. Dit dorp presenteert een pracht beeld van hoe het Brabantse platteland er vroeger moet hebben uitgezien met klassieke Brabantse met riet bedekte langgevelboerderijen. Hoe afgelegen we zijn, bewijst wel de waterpomp uit 1951. Pas in dat jaar kreeg Giersbergen drinkwater. Op elektriciteit moest het gehucht nog wachten tot 1956.

Links van ons zijn de heuvels van de Loonse en Drunense Duinen en rechts hebben we tussen de bomen doorkijkjes op het in cultuur gebrachte landschap. Regelmatig dient zich de Brabantse Sahara aan met stuifzand aan. Vanaf de zandduin Roestelberg rollen kinderen naar beneden.

De Brabantse Sahara

Onze banden knisperen door het stuifzand op het fietspad. We maken bijna een compleet rondje om het stuifzand heen. Vanaf de legendarische uitspanning de Rustende Jager domineren weer de bossen en de velden. De zandgronden zijn natuurlijk ideaal voor asperges. Om de grond vruchtbaar te houden, moet soms een jaartje oogsten van het witte goud worden overgeslagen. De aspergesplanten krijgen dan kans om weelderig te groeien.

Stuifzand over het fietspad

De IJzeren Man

Het zand was ook ideaal voor de aanleg van spoorwegen en woonwijken. Bij Vught is in de 19e eeuw zand afgegraven voor de dijklichamen naar de spoorbrug bij Culemborg. Aanvankelijk gebeurde dit met de hand. Later toen ook een massa zand nodig was voor een nieuwe woonwijk tussen oude stad van ‘s Hertogenbosch en de plaats waar nu het station ligt, werd een gigantische stoomgraafmachine ontwikkeld. De arbeiders die het werk tot dan met de hand deden voelden zich bedreigd en gaven de machine de scheldnaam “IJzeren Man”. Die naam leeft nog voort in de plas water van twee kilometer lengte die ontstond in het afgegraven zand. Het zand filterde het water en de plas was geschikt om te zwemmen. Dit was aanvankelijk niet voor iedereen, maar alleen voor de familie en de genodigden van aannemer Nicolaas van Haaren die het afgraven had uitgevoerd. In 1930 verkoopt de familie de IJzeren Man en zo ontstond het recreatiegebied met het langste strand van Noord-Brabant. Aanvankelijk was de plas tot 3,5 meter diep, maar door verzanding is dit nu slechts 1,5 meter. Ons fietspad voert ons langs de rustige oever: de IJzeren Man Boulevard. Het zicht op een zonsondergang vanaf deze boulevard roept associaties met exotische streken:

IJzeren Man Boulevard

De architect die de fout inging

In Vught komen we in de eerste echte plaats op deze route, maar we blijven in de buitenwijken. De huizen aan de Victorialaan stralen uit dat deze niet voor het arme deel van de bevolking gebouwd zijn. Dit geldt ook voor het voormalige Bejaardenhuis voor Welgestelden Marienhof op het Mariaplein uit 1941. De woonfunctie voor ouderen is gebleven, maar de zusters Franciscanessen hebben de kloostervleugel in 1968 verlaten. Het ontwerp in de Traditionalistische stijl is van Alexander Kropholler die in zijn lange leven van 1881 tot 1973 een reeks van opmerkelijke gebouwen heeft neer gezet. Zijn bekendste creatie is het Van Abbemuseum in Eindhoven. Kropholler was een autoditact die na de ambachtschool als timmerman op de steigers stond. De latere architect werkte enige jaren met Jan Frederik Staal, maar de twee gingen in 1910 met ruzie uiteen. Kropholler ontwierp aanvankelijk tal van gemeentehuizen, maar nadat de architect in 1908 zich bekeerd had tot het katholisme, volgde een reeks aan kerken en andere kerkelijke bouwwerken. De jaren ’30 verleidden hem om zich aan te sluiten bij de fascistische beweging de Zwarte Soldaat. In de oorlog publiceerde Kropholler in door Nazi’s gecontroleerde tijdschriften. Dit resulteerde dat de architect nauwelijks opdrachten meer kreeg. Wel ontwierp hij in 1967 op hoge leeftijd de Rooms Katholiek Lagere School aan de Victorialaan in Vught. Ook de Mariakerk op het Mariaplein is een ontwerp van Kropholler. Het gebouw is niet meer in gebruik als kerk, maar heeft nu een functie als onder ruimte voor exposities. De afwatering van het hemelwater toont gebreken, waardoor de voormalige kerk geteisterd wordt door lekkages.

Mariakerk in Vught

Zo zag Vincent van Gogh ‘s-Hertogenbosh

Voorbij het tunneltje onder de snelweg wacht ons een verrassing: met Het Bossche Broek op de voorgrond kijken we uit op de Sint-Jan. Zo moet Frederik Hendrik het ook gezien hebben in 1629. Voor Vincent van Gogh was dit uitzicht aanleiding om het vast te leggen op een van zijn doeken. Als je de 102 meter hoge toeter van het provinciehuis wegdenkt dan lijkt er na al die jaren niet eens zo gek veel veranderd. Na uren door de eenzaamheid in de natuur fietsen we nu de nauwe straten van de binnenstad van Den Bosch. We staan voor een moeilijke keuze: genieten we van een afsluitend drankje in een gelegenheid op de Markt, of wordt het een etablissement voor het station?

Routeinformatie

Fietsroute: De Brabantse Sahara
Land: Nederland
Provincie: Noord-Brabant
Lengte: 50 kilometer
Beginpunt: ‘s-Hertogenbosch-station
Eindpunt: ‘s-Hertogenbosch-station

De route

Verlaat het station aan de kant van het centrum. Ga naar de rotonde met de gouden draak. Rechtdoor over de statige stationsweg. Na 150 voor de brug over de Dommel rechtsaf. Volg de knooppunten 53, 54, 21, 22, 24, 33, 74, 73, 34, 72, 33, 22, 32, 36, 35, 76, 25, 83, 61, 62, 23, 63, 84, 53. Je ziet het station weer liggen.
Op het station van ‘s-Hertogenbosch zijn fietsen te huur. Tel. 073-613 47 37.

Horeca onderweg

Bij de draak voor het station is bakkerij en lunchroom Jan de Groot, Stationsweg 24, voor de échte Bossche bol. De bollen van Jan de Groot tref je ook bij de horeca op het Stationsplein en bij diverse etablissementen op de Markt.
Eenmaal ‘s-Hertogenbosch uit kom je weinig bebouwing tegen en dus ook weinig voorzieningen.
Maar na 15 km fietsen tref je bij de ingangen van het Nationaal Park regelmatig sfeervolle etablissementen, waar je met gemoedelijke Brabantse gastvrijheid wordt ontvangen, zoals:

• 15 km: Herberg de Drie Linden met groot terras en “Biergarten” in Giersbergen;
• 21,5 km: Roestelberg. Ooit heette dit Café Berg en Dal. De Roestelberg heeft een uitgebreide bierkaart,woensdag gesloten;
• 31 km: de Rustende Jager, alleen op Eerste Kerstdag gesloten.

Onderweg zijn voldoende banken en picknicktafels: vaak op mooie plaatsen. Doordat de route door de natuur gaat, kom je onderweg géén winkels tegen.

Bossche bollen bij Jan de Groot

Herberg de Drie Linden

‘s Hertogenbosch

Opmerkelijk zijn de twee namen die gehanteerd worden: ‘s-Hertogenbosch en Den Bosch net als Den Haag en ‘s Gravenhage. Bij veel officiële aanduidingen staat echter bij onze residentiestad: Den Haag, maar bij de hoofdstad van Noord-Brabant: ‘s-Hertogenbosch. Toch is de naam Den Bosch ouder. Het genootschap ter bevordering van gebruik van de naam ‘s-Hertogenbosch waakt erover dat deze naam wordt gebruik. Feitelijk heeft ‘s-Hertogenbosch nog een naam want tijdens het carnaval heet de stad Oeteldonk.

De hoofdstad van de provincie Noord-Brabant is de 4e stad van de provincie Noord-Brabant. Jarenlang was de omvang van de stad beperkt en had ‘s-Hertogenbosch in het begin van de jaren ’50 net iets meer dan 50.000 inwoners. Daarna begonnen de grote uitbreidingen: vooral naar het noorden en het oosten, maar ook naar het westen. Door de annexatie van Rosmalen op 1 januari 1996 kreeg de gemeente meer dan 100.000 inwoners. De inwoners van Rosmalen verzetten zich fel tegen deze annexatie. Bij de eerste gemeenteraadsverkiezingen voor het vergrote ‘s-Hertogenbosch stemden de inwoners van Rosmalen massaal op Rosmalens Belang. Deze partij werd toen met 10 zetels de grootste partij van ‘s-Hertogenbosch. Anno 2016 heeft de partij vijf zetels in de raad en is daarmee een van de grote partijen.

Het Bossche Broek

Pal ten zuiden van de Sint-Janskathedraal is al sinds de middeleeuwen de grens van de bebouwing. Hier begint het moerasachtige gebied Het Bossche Broek. Tijdens het eerste deel de Tachtigjarige Oorlog van 1568 tot 1648 lukte het de troepen van de Zeven Provinciën, maar niet om `s-Hertogenbosch op de Spanjaarden te veroveren. In 1591 moest Prins Maurits met zijn leger rechtsomkeer maken, want de Spanjaarden hadden de moerassen om de stad onder water gezet. Dit hadden de Spaanse commandanten overigens afgekeken van de Nederlanders tijdens het beleg van Alkmaar.

In 1629 nam Stadhouder Frederik Hendrik echter ingenieur Jan Adriaensz Leeghwater mee, die het moeras wist droog te malen. Na de Tweede Wereldoorlog ontstonden plannen om Het Bossche Broek te bebouwen. Natuurbeschermers wisten deze plannen tegen te houden. Dit tot grote opluchting van de inwoners Vught, die vreesden dat het oprukken van ´s-Hertogenbosch zou kunnen leiden tot het opslokken van hun gemeente. Wel veranderde het karakter door overbemesting en intensieve verweiding. De oorspronkelijke wilde plantengroei was hierdoor grotendeel verdwenen. Inmiddels is deze bemeste bovenlaag verwijderd, zodat de nog aanwezige zaden van hier van oudsher groeiende planten zich opnieuw kunnen ontwikkelen. Zo worden Vught en´s-Hertogenbosch nu gescheiden door een steeds fraaier wordend natuurgebied met vanaf de Vughtse zijde een uniek uitzicht op `s-Hertogenbosch met de Sint-Jan.

De Sint-Jan

Blikvanger van ´s-Hertogenbosch is zonder enige twijfel de Sint-Janskathedraal: hoogtepunt van Brabantse gotiek.
Ooit stond hier een romaanse kerk die in delen is afgebroken, terwijl de nieuwe kerk werd opgebouwd. Alleen de toren van de oude kerk is blijven staan. Je ziet ook duidelijk het verschil in architectuur van de kathedraal in natuursteen en de toren in baksteen. Na de verovering op de Spanjaarden werd het godshuis van de katholieken ontnomen en in handen gegeven aan de protestanten. In de Franse tijd in het begin van de 19e werd de Kathedraal weer terug gegeven aan de katholieke gemeenschap, die tot die tijd moest gebruik maken van schuilkerken.
Veel bezoek trekt het beeld van Zoete Lieve Moeder, dat omgegeven is door een zee van brandende kaarsen. Op Moederdag wordt dit Mariabeeld tijdens een feestelijke processie door de stad gedragen.

de majestueuze Sint-Jan

Op de Markt van`s-Hertogenbosch pronkt een van de oudste stenen huizen van Nederland uit de 13e eeuw met de naam De Moriaan. Het monument heeft niet altijd de status gekregen die het verdient, want in 1956 wilde de gemeente De Moriaan slopen om het autoverkeer meer ruimte te geven. De minister heeft het destijds gestopt. Tegenwoordig is de Markt autovrij. ‘s-Hertogenbosch was de stad van het tot in de jaren ’70 vermaarde kruideniersbedrijf P. de Gruyter met de opmerkelijke winkels. Jarenlang was het bedrijf marktleider, maar het maakte een strategische blunder door te laat merkartikelen in de schappen te plaatsen, die vooral door de invoering van de Ster-reclame op de televisie in 1965 volop onder de aandacht van het publiek werden gebracht. Ook had de Gruyter niet snel een antwoord op de opkomende supermarkten en de prijsvechters. Verder kreeg de onderneming steeds meer het imago van ouderwets en ingeslapen. Vrij snel kwam het einde aan het eens zo grote succes en in 1976 werden de laatste winkels gesloten. In de Hinthamerstraat is nog een gevel van een vestiging van de Gruyter in volle glorie.

Jheronimus Bosch

´s-Hertogenbosch is de stad van Jheronimus Bosch. De beroemde schilder die leefde van 1450-1516 was een meester van het op de doek brengen van satirische beelden. Zijn echte familienaam was Van Aken, maar de kunstenaar signeerde zijn werk echter met Jheronimus Bosch. Veel van zijn werken bevinden zich in het buitenland. In 2016 was in `s-Hertogenbosch een tijdelijke expositie, waar tientallen topwerken van Bosch even naar huis kwamen. Op de Markt staat een standbeeld van de beroemdste Bosschenaar aller tijden.

Jeroen Bosch

Nationaal Park Loonse en Drunense Duinen

De Loonse en Drunense Duinen bevatten het grootste stuifzandgebied van West-Europa. Ooit had Nederland 80.000 hectare stuifzand, daarvan is nog maar 1500 hectare over. Het grootste deel ervan vind je in de Drunense Duinen. De wind heeft hier vrij spel en zorg dat de zandduinen in beweging blijven. Het unieke natuurgebied wordt ook wel de Brabantse Sahara genoemd. Het zand is ooit aangevoerd door felle poolwinden. Op de zandheuvels ontstonden oerbossen. In de veertiende eeuw werden de bossen gekapt voor het brandhout en voor landbouwgrond. Er ontstond heide. Door intensieve begrazing werd deze heidegrond steeds dunnen. De heide werd ook geplagd om als dakbedekking te dienen. Zo ontstond steeds meer stuifzand en werd het zelfs een bedreiging. Het dorp Efteling werd totaal bedolven door het stuifzand. Het attractiepark Efteling is naar dit dorp vernoemd. Pas in de negentiende eeuw wist men het stuifzand te beteugelen door de massaal bossen te planten.
Vooral de overgangsgebieden tussen het zand en de heide kennen een unieke flora aan fauna. Door het inzetten van een kudde schapen houden de beheerders de opmars van de heide onder controle. Ook wordt er in beperkte mate heide geplagd. Tussen de bossen stuift het zand nog altijd voort. Sinds 2002 heeft het gebied de status van Nationaal Park. Je kunt op sommige dag met de schaapskudde mee. http://www.np-deloonseendrunenseduinen.nl/

de Roestelberg