Mijnlandschap roept snel de associatie op grauw, vies en lelijk, maar de voormalige mijnstreek in Belgisch-Limburg toont het tegendeel aan.De voormalige mijncomplexen zijn industrieel erfgoed en gelegen in een fraaie natuur. Het fietsnetwerk van de provincie brengt je overal op de mooiste plekjes. Een ideale bestemming voor er een paar dagen tussenuit en niet ver van huis. Laat je verwennen door Bourgondisch ingestelde mensen.

‘t Gouden Frietje en de C-Mine

Na aankomst in Genk tijd voor een kort rondje. Snel laten we de bebouwing van het centrum van Genk achter ons en via het groen komen we in de eerste tuinwijk Winterslag. De mijnkathedraal Heilig Hartkerk valt op de ruwe breuksteen en de neo-romaanse architectuur. In tegenstelling tot de fraaie vormgeving van Winterslag was de “zakenstraat”van deze tuinwijk de Vennestraat een stukje saaie lintbebouwing, maar deze straat krijgt nu steeds meer allure als de straat der zintuigen: mét internationale gerechten. Namen als café Turkije, Da Valentino geven het multiculturele karakter weer, maar er is ook ’t Gouden Frietje. Van de Schachtbokken van de C-Mine, die uit lijken te kijken over de Vennestraat, is het slechts een boogscheut naar de natuur. In het natuurreservaat Tenhaagdorenheide wisselen bossen en heide elkaar af.

Het lijken net vulkanen

Vanuit diverse invalshoeken valt onze blik op de mijnterrils van Zwartberg. De heuvels van mijnafval zijn bepaald niet zwart, maar rijkelijk begroeid. Met een beetje fantasie lijken het net vulkanen.

De rust wordt even onderbroken bij het nieuwe voetbalstadion van KRC Genk. Net als in het Ruhrgebied was het bezoek aan een voetbalwedstrijd een belangrijke vorm van vermaak van de mijnwerkers. Voor de fusie met Beringen heette de voetbalclub hier Thor Waterschei. Oorspronkelijke betekent Thor ‘Tot Herstel Onzer Rechte’ en dat was bedoeld als protest tegen het Franstalige bestuur van de mijnen. Later werd dat omgevormd tot ‘Tot Heil Onzer Ribbenkast’ dat bij iedereen hier Waterschei nog steeds een diepgaande betekenis heeft. Thor leeft voort, want het nieuwe hoogwaardige centrum voor bedrijvigheid en wetenschap dat in de gebouwen van het mijncomplex van Waterschei wordt ontwikkeld draagt de naam Thor Park. Ondertussen is het hek van het complex open gezet om fietsers doorgang te verlenen. Sinds kort ligt hier een nieuwe link in het fietsnet.

We zijn bijna vergeten dat we langzamerhand geklommen hebben. Dat merken we tijdens de afdaling naar de Grote Markt van Genk. In de meeste steden van Vlaanderen staat de Grote Markt vol historische panden, maar Genk is natuurlijk aanzienlijk jonger. Toch kunnen we in een aantrekkelijke sfeer op zoek naar een specialbiertje uit een lange lijst op de bierkaart.

Gestaag trappen over het kolenspoortje

Vandaag gaan we in noordwestelijke richting. Bokrijk blijkt veel meer te bieden dan een openlucht museum, er is het domein Bokrijk en het kasteel Bokrijk. In de weekeinden een populaire bestemming, maar gelukkig gaat de fietsroute over rustige paden. De kolen moesten ooit vervoerd worden. Dit gebeurde voornamelijk per spoor. Het kolenspoor tussen Zonhoven en Helchteren is nu een fietspad.
Alweer een mijnterril? Neen: de Galgenberg van Zolder is ooit gevormd door de natuur tijdens de ijstijd. De naam zegt het al: hier werden ooit de doodvonnissen voltrokken. Meestal gebeurde dat op een afgelegen plek, omdat men bang was voor kwade geesten.

Het verleden overdenkend wordt het tijd voor koffie. Het terras van Grandcafé de Lavaar biedt ons een fabelachtig uitzicht op het mijncomplex van Zolder. Appelgebak is niet populair als in Nederland, maar gelukkig kent men ook in Belgisch-Limburg koffie met vlaai.

Rustig fietsen zonder het gefluit van kogels

Dat is even schrikken: een groot bord “militair oefenterrein, verboden toegang’ staat naast het fietspad, maar gelukkig geeft een kleine toelichting aan dat we wel doormogen, als we maar niet van het fietspad afgaan. Groot voordeel van het uitgestrekte oefenterrein Beverlo is, dat de natuur er vele jaren zijn gang heeft kunnen gaan. Ook het Belgische leger is sterk ingekrompen zodat de militairen het hele terrein niet meer nodig hebben en wij hier rustig kunnen fietsen, zonder dat de kogels om onze oren fluiten.

Wel een casino, maar geen gokken

In Beringen lopen een paar mijnsporen prachtig op de mijngebouwen af. Een deel is geheel hersteld en huisvest nu het mijnmuseum, maar andere gebouwen verkeren nog in vervallen staat. De afbrokkelende steenklompen geven een indrukwekkend beeld van de teloorgang van de mijnbouw. Zonder twijfel komt Beringen in aanmerking voor de prijs voor de mooiste tuinwijk met midden in het plantsoen een muziektent met op de achtergrond de schachtbokken. In de tuinwijk ook geen gemeenschapshuis, maar een heus casino. Gegokt is hier nooit, maar casino staat voor een cultuurpaleis met ballroom.

De natuur blijft domineren met op bijna het einde van het rondje nog een toegift in Vlaams natuurreservaat De Teut met vanaf het fietspad prachtige doorkijkjes naar de vennen.

Glijdend naar de mooiste dorpskern van Vlaanderen

Deze keer verlaten we Genk langs het Molenvijverpark. We merken dat we langzaam klimmen naar Nationaal Park Hoge Kempen. Ingang Kattevennen lijkt een paradijs voor kinderen met een speeltuin, ponyrijden of gewoon lekker ravotten. Het Cosmodrome bij de ingang biedt een creatieve kijk op sterren, planeten kometen. We glijden het Maasdal in, maar moeten nog eerst over de Zuid-Willemsvaart: aangelegd in de periode van Koning Willem I toen België na Waterloo tot het uitbreken van de Belgische Opstand bij ons land hoorde.

Het oude Rekem aan het kanaal is uitgeroepen tot de fraaiste dorpskern van Vlaanderen. Kruipdoor-sluipdoor maakt de route een soort ereronde door het plaatsje Op de keitjes dansen onze wielen door de straatjes, over de pleintjes en door historische Ucoverpoort.

De gemene kuitenbijter ligt gelukkig aan de overkant

Een bankje aan de Maas nodigt uit om even plaats te nemen. De natuurlijke grens is hier in oude glorie hersteld. Aan de overkant ontwaren de Slingerberg bij Geulle: een gevreesde kuitenbijter in menig wielerkoers. Het fietspondje vaart af en aan, maar we blijven op de dijk aan de Belgische kant naar Vught. In Vucht is zo goed als niets, maar wel het legendarische fietscafé Passerel. Om een terras aan te leggen voor het café is een knik in de doorgaande weg gemaakt. Helaas is eigenaar en grote inspirator Jean in het najaar van 2013 plotseling overleden. Het café ging dicht en de familie twijfelde over de toekomst. Vucht zonder de Passerel kon echter niet en is het café weer open: ook als eerbewijs aan de markante Jean.

Wat is de mooiste tuinwijk?

De schachtbokken van de voormalige mijn van Eisden zijn van beton. We wagen maar weer een klim naar boven en kijken uit over Connecterra waar de mijnterrils worden omgeven door water. Een deel van het complex herbergt outlet-center Maasmechelen-Village. In andere van de voormalige mijngebouwen is nu een kunstacademie. Nu gaan we tocht even twijfelen: eerder verklaarden we Beringen als de mooiste tuinwijk. Maar de tuinwijk van Eisden mag er ook zijn. In een dubbele woning is nu het Museum van de Mijnwerkerswoning.

We slingeren weer het plateau op naar Niels-bij-As met het museumstationnetje aan het kolenspoortje. De treinsporen liggen er nog, want regelmatig trekt een diesellocomotief een aantal historische rijtuigen voort. Genk is al weer bijna in zicht. Alle beelden van het mijnverleden laten ons niet los.

• De routes van de drie rondjes
• Het land van het zwarte goud
• De mijnwerkers
• De leefomgeving van de mijnwerkers
• Belangrijke mijnmonumenten
• Different Hotels

De fietsroutes door het mijnverleden van Belgisch-Limburg (180 km)

De rondes zijn uitgezet op de fietsknooppunten en beginnen en eindigen voor het station van Genk.

Route informatie

Start: station RA
Provincie: Limburg
Land: België
Lengte: 180 km
Beginpunt: Genk
Eindpunt: Genk

Routebeschrijving

1 De korte ronde ca 35 km

Deze ronde is bewust kort gehouden om ook nog wat bezienswaardigheden in de stad Genk zelf te bezoeken. Lijkt ook geschikt voor de dag van aankomst, omdat de gebruikers ook eerst van huis naar Genk moeten reizen

Startpunt voor station met je rug naar het station RA. Fietsborden richting fietsnet werkwerk volgen 72, 73, 548, 75, 512, 508, 509 en de centrumverbinding terug naar het station.
Deze route gaat o.a. via de C-Mine bij Winterslag, Natuurreservaat Tenhaagdorenheide, de Mijnterreinen bij Zwartberg en Winterslag.

2 Via Heusden-Zolder en Beringen c.a. 80 km

Startpunt station RA 72, 71, 92, 305, 300, 316, 311,518, 307, 310, 341, 502, 345, 343, richting 310 maar na 3 km RA verbindingsroute naar Heusden-centrum. In Heusden-centrum bij de kerk LA richting fietsnetwerk naar 311, 316, 300, 305, 79, 74, 73, 72 en terug naar het beginpunt bij het station.
Deze route gaat o.a. via Natuurreservaat ’t Wik, Openluchtmuseum Bokrijk, mijnterreinen van Zolder met o.a. de terril, de Koerselse Heide, de Vallei van de Zwarte Beek, Mijnterrein van Beringen, het Vlaams mijnmuseum, fietsen over het kolenspoor, Heidegebied Teut & Ten Haagendoorn.

Deze langere ronde is feitelijk een acht en kan ook bij knooppunt 316 geknipt worden door in Houthalen te overnachten. Dit kan bijvoorbeeld in De Barrier van Different Hotels.

3 Via Nationaal Park de Hoge Kempen en Maasmechelen ca. 65 km (kortere variant c.a.53 Km)

Startpunt station LA richting fietsnet naar 30, 29,534, 64, 532, 62, 63, 140, 58, 53, 52, 51, 57, 56, 55, 551, 565, 30 verder richting 509 en na 2,5 km de centrumverbinding terug naar het station
Een kortere variant is mogelijk vanaf 63. Van 63 naar 61, 60 ongeveer 5 km richting 55 naar het mijnterrein en dan weer terug naar 60 en de route vervolgen via 41, 30 en terug naar het station. De route is dan totaal 53 km.

Deze route gaat o.a. via Domein Kattevennen, Cosmodrome, Nationaal Park de Hoge Kempen, de oude kern van Rekem, de Grensmaas, het mijnterrein van Maasmechelen, het Museum Mijnwerkerswoning, Mechelse Heide. Oeleinderheibos. Het stoomtreintje over het kolenspoor.

Voor het fietsknooppuntennet in Belgisch-Limburg is de Fietskaart Limburg. Er zijn ook diverse themakaarten en er is een gids met fietscafés, fietscampings en fietsvriendelijke hotels.

De opkomst en de teloorgang van het zwarte goud

De mijnstreek van Belgisch-Limburg was vele eeuwen een schaars bevolkt heidegebeid. Niemand leek interesse te hebben in deze afgelegen streek. Met de ontdekking van de steenkoollaag in 1901 kwam een proces van verandering op gang. Tijdens de Duitse bezetting werd in 1917 de eerste kolenmijn in Winterslag in gebruik genomen. Tot 1939 zouden nog zes andere mijnen volgen.
Het hoogtepunt van de productie werd bereikt in de jaren van de wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog. Maar liefst 44.000 mensen vonden werk in de mijnen. Daarnaast was er natuurlijk de toegevoegde werkgelegenheid.

Opmerkelijk is dat er naast de kolenwinning geen kolenverwerkende industrie was. Alle kolen gingen naar de staalindustrie in Wallonië. De Waalse mijn waren te verouderd om aan de vraag te voldoen.
In 1958 sloeg echter de internationale kolencrisis toe. Net als in Nederlands-Limburg was ook de kolenwinning niet meer rendabel.

De Vlam in de pan

Tijdens de sluiting van de mijn van Zwartberg in 1966 sloeg de vlam in de pan. De Rijkswacht raakte totaal in paniek door de woede van de demonstrerende mijnwerker en opende het vuur met scherp. Twee mijnwerkers werden gedood en enkele tientallen zwaargewond. Uiteindelijk moest het leger ingezet worden.

Het bloedige conflict leidde wel tot de Akkoorden van Zwartberg. Er zouden geen mijnen meer gesloten worden, voordat er voor vervangende werkgelegenheid gerealiseerd zou zijn. De overheid kreeg een sterke vinger in de pap en zorgde voor de nodige subsidies. In de jaren ’80 werden deze subsidies per mijn afgebouwd en in 1992 sloot de mijn van Zolder als laatste mijn.

In tegenstelling tot in Nederlands-Limburg waar alle mijncomplexen verdwenen zijn, is in Belgisch-Limburg veel gehandhaafd als industrieel monument. De gebouwen hebben een nieuwe eigentijdse functie gekregen.

Schachtbokken

Dit zijn de stellages waaraan het grote wiel draaide die de lift in de mijnschacht in beweging zette tot een 800 meter onder de grond. Als bakens staan ze nog in het landschap Diverse van deze schachtbokken kunnen beklommen worden.

Mijnterrils

Met de zuivere steenkool kwam ook onbruikbaar gesteente naar boven. De scheiding vond plaats in de kolenwasserij. In grote bakken water vielen de stenen onmiddellijk naar de bodem, terwijl de gasrijke steenkool meer bleef drijven. Via een transportband ging het gesteente naar kunstmatige heuvels: de mijnterrils. Ze liggen er nog. Door de leisteen is er soms een exotische flora ontstaan.

De natuur pakt terug

Veel delen van voormalige mijncomplexen zijn terug gepakt door de natuur en dat maakt fietsen in de voormalige mijnstreek van Belgisch-Limburg zo boeiend: de combinatie van industrieel erfgoed en de natuur. De fietsknooppunten voeren je langs alle interessante plaatsen.

De mijnwerkers

Voor de exploitatie van de mijnen bood de dunbevolkte streek nauwelijks arbeidskrachten. Mijnwerkers werden dus ook van elders aangetrokken. In de jaren ’20 en ’30 waren dat vooral Polen en Oekraïners. Na de oorlog werd de werving gestart in Portugal, Spanje; Griekenland en vooral Italië. Uit het arme zuidelijke deel van de laars stroomden mijnwerkers toe.

De mijnramp van 1956 in het Waalse Marcinelle, waarbij 136 Italianen om het leven kwamen, leidde tot de onthulling van een reeks wantoestanden, maar uiteindelijk werd pas in 1961 slechts één zondebok veroordeeld. De Italiaanse regering eiste veiligheidsmaatregelen, maar daar ging de Belgische regering niet op in. Reden voor de Italianen om het immigratiecontract op te zeggen.

Vanaf 1964 werden mijnwerkers uit Marokko en Turkije geworven.

In Genk is een derde van de 65.000 inwoners van allochtone afkomst. De Italiaanse gemeenschap is met 10.000 personen verreweg de grootste, maar veel mensen van deze gemeenschap zijn volledig geïntegreerd in de Vlaamse samenleving. Veel kleinkinderen van de eerste generatie Italiaanse mijnwerkers spreken nauwelijks nog Italiaans.

De leefomgeving van de mijnwerkers

Omdat de mijnen in Belgisch-Limburg vrij laat tot ontwikkeling gekomen waren wilde men lering trekken uit het verleden in de Waalse Borinage, waar mijnwerkers slecht gehuisvest waren in een desolate omgeving. De Engelse Garden City stond model: er kwamen tuinwijken. Huizen met een tuintje voor en een tuin achter met een opmerkelijke architectuur met veel twee ander een kap, symmetrische puntdaken, dakkapelletjes en veel versierselen. Zo zie je in de tuinwijk van Eisden de cottagestijl met geïmiteerd vakwerk in het beton. Vaak gebouwd rond een centraal plantsoen.

Wel zie je duidelijk verschil tussen de riante huizen voor de mijningenieurs en de woningen voor de mijnwerkers. Het was van belang om de mijnwerkers uit de kroeg te houden: dus kwamen er gemeenschapsgebouwen en natuurlijk ontbrak de kerk niet. Dit alles moest ook zorgen voor rust, want de problemen met strijdvaardige mijnwerkers in de Borinage wilde men hier voorkomen.

Het centrum van Genk

Pas veel later is door het groen gescheiden van de tuinwijken het moderne centrum van Genk ontwikkeld. Genk is een populaire winkelstad. Het meest opmerkelijke gebouw is de bibliotheek op het Stadsplein van Claude Visconi met een prachtige lichtinval en schitterende uitzichten vanuit de bibliotheek. Een aangename eet- en drinkgelegenheid op dit plein is Brasserie 360.

Belangrijkste mijnmonumenten

De C-Mine in Genk

Dit mijncomplex is van een oud, industrieel bouwwerk getransformeerd naar een centrum van hedendaagse cultuur met expositieruimtes, ateliers, theaters en Brasserie Basics, waar de industriële sfeer intact is gebleven. Vanaf het balkon geniet je van en prachtig uitzicht over de mijnsite en via een donkere trap daal je af naar het ondergrondse mijnverleden.


Op het terrein staat de oudste schachtbok uit 1916 én de jongste schachtbok uit 1962 van Belgisch-Limburg. Je kunt de klim wagen op een van deze schachtbokken. www.c-mine.be

Vlaams mijnmusuem in Beringen

Daar waar de C-Mine in Genk vooral gericht is op het heden, duik je in het mijnmuseum van Beringen terug in het verleden. Het is vooral het verhaal van de mijnwerkers zelf dat hier wordt uitgebeeld. Voor groepen zijn speciale rondleidingen naar ruimtes die normaal voor individuele bezoekers gesloten zijn. De gidsen hebben zelf nog in de mijnen gewerkt. Bijna vanzelfsprekend staat ook hier de schachtbok nog fier overeind. mijnmuseum.be

De steenkolenmijn van Zolder

De stalen constructie van de schachtbok is over een gebouw heen gebouwd. Opmerkelijk is Grandcafé den Lavaar in de voormalige wasplaats, waar de mijnwerkers als ze uit de grond kwamen verwoed moesten boenen om het zwart van hun lichaam te verwijderen. De mijnterril van 85 meter hoog is nu onderdeel van het natuurreservaat Vallei van de Helderbeek. De leisteen die zich op de berg bevindt, en de verscheidenheid aan microklimaten door de helling, maken de berg tot een bijzondere biotoop. Om te voorkomen dat de berg dichtgroeit met bos wordt ze begraasd met schapen, waardoor een heidevegetatie ontstaat. toerisme.heusden-zolder.be

Het Openluchtmuseum van Bokrijk

Hier ontdek hoe het leven op het platteland van Vlaanderen zich vroeger afspeelde met meer dan 100 historische huizen. Je ontmoet de pastoor, de schoolmeester en de boerin. Opmerkelijk is een de recente geschiedenis uit 1958 -1972 in het museumdeel ‘De Sixties. www.bokrijk.be

Nationaal Park de Hoge Kempen

Dit is een vrij jong nationaal park, geopend in 2006. Het was één van de initiatieven om na de mijnsluitingen in Belgisch-Limburg werk te creëren via het heroriënteren van de economische ontwikkeling in onder meer toeristische richting

De Hoge Kempen, of het Kempens Plateau, is eigenlijk een grote puinkegel gevormd door keien en stenen uit de Ardennen, die tijdens de IJstijd door de Maas zijn afgezet in het zuidoosten van de Limburgse Kempen, later door zeewinden bedekt met zand.

Het park bestaat uit bossen, heide en waterpartijen. De hoogte varieert tussen de 40 en 104 meter boven de zeespiegel. Het park telt meer dan 7.000 verschillende soorten planten.

Different Hotels

De unieke Different Hotels formule is ontstaan in de voormalige mijnstreek vanuit de Limburgse filosofie: geniet van het leven! De Different Hotels zijn jong, eigentijds, informeel en gericht op het thuis voelen van de gast. Iedere vestiging is smaakvol en op menselijke maat ingericht, maar alle hotels zijn ook weer anders ten opzicht van elkaar: géén eenheidsworst dus. Different Hotels groeit en trekt de juiste uitbaters en een staf op maat aan om het concept uit te voeren. In de restaurants staat kwaliteit hoog in het vaandel. In Belgisch-Limburg zijn inmiddels 10 Different Hotels

Pal waar de fietsrondje beginnen

Pal tegenover het station van Genk, waar de fietsrondes beginnen, is het Carbon Hotel. De naam zegt het al: hier proef je de sfeer van het verleden van de steenkool, maar wel in een hedendaagse stijl. Alle kamers van dit designhotel kijken uit over de daktuin. In de zomermaanden ben je voor je ontbijt, lunch of diner welkom op het dakterras “Piazza del Gusto”: het plein van de smaak!

Op slechts een paar honderd meter van het station ligt het M-Hotel aan de rand van binnenstad met uitzicht op het Molenvijverpark: Inderdaad een park met een ruime vijver en een fontein. Het terras aan het park is dé ideale plek om aan het einde van een zalige fietsdag na te genieten. Het M-Hotel noemt zich een familiehotel. Different Hotels biedt diverse fietsarrangementen.