Vrijheid is helaas nog steeds niet vanzelfsprekend. De vele conflicten in de wereld getuigen daar iedere dag weer van. Vrijheid is soms zelfs zo afwezig dat er een museum aan gewijd is, in Groesbeek. Royan ging er op bezoek.

Een buitgemaakte Russische T-72 tank voor het Vrijheidsmuseum

Voordat je het Vrijheidsmuseum betreedt word je al geconfronteerd met oorlog. Je ziet meteen een zwaar gehavende Russische T-72 tank die in 2022 werd buitgemaakt door het Oekraïense leger. Ernaast staat een eveneens gehavende ambulance die door het Russische leger in september 2022 werd verwoest tijdens een aanval op een eerste hulppost in de Charkov-regio. Hij is hier dankzij de stichting Zeilen van Vrijheid, die hulp verleent aan het geteisterde Oekraïne.

Market Garden

Het Vrijheidsmuseum staat sinds 2019 in de huidige vorm in Groesbeek. Dat is geen toeval. Na D-day en de landingen in Normandië in juni 1944, dacht eenieder dat de Tweede Wereldoorlog snel voorbij zou zijn. De Duitsers werden teruggedrongen maar het zou nog bijna een jaar duren voordat het vrede werd in Europa. Tijdens de slag om Arnhem en operatie Market Garden in september 1944, landden duizenden Amerikaanse parachutisten in het gebied waar nu het museum staat. Het gebouw doet met zijn twaalf meter hoge Dome denken aan de koepel van een reusachtige parachute, een eerbetoon aan deze vrijheidsstrijders. De operatie was geen succes voor de geallieerden.

Market Garden maquette

In het museum staat een grote maquette van het gebied rondom Nijmegen. Je kunt eromheen plaatsnemen en luisteren naar de uitleg over de slag terwijl er beelden en verduidelijkingen op en rond de maquette worden geprojecteerd. Op een fascinerende wijze word je binnen luttele minuten bijgepraat over die ‘brug te ver’.

Vrijheid onder druk

Het museum begint echter bij de eerste wereldoorlog, om vervolgens het interbellum te benadrukken, met de opkomst van de nazi’s en van de NSB. In de jaren 30 kwam de vrijheid steeds meer onder druk te staan.

Vrijheid is geen recht meer

NSB in opkomst

Oorlog was in aantocht en wanneer je in het museum de introductiefilm hebt bekeken, en vervolgens door de eerste zalen heen loopt, word je meegezogen in die trieste geschiedenis. Hitler en zijn legers vielen Europese landen binnen. Het vervolg kennen we: een wereldoorlog. In het Westen, in het Oosten en in de Pacific werd er gestreden met tientallen miljoenen dodelijke slachtoffers tot gevolg. De schattingen lopen uiteen van zeventig tot tachtig miljoen.

Oorlog

Keuzes maken

Nederland werd in 1940 al bezet en het volk was overgeleverd aan de nazi’s. De jodenvervolging komt aan bod in de expositie met onder andere portretten van daders en slachtoffers. Dat is aangrijpend.

Daders

Tegelijkertijd stonden de Nederlanders voor dilemma’s. In hoeverre gingen ze mee met wat de Duitsers oplegden? Natuurlijk kwam er actief verzet. Een beetje. Bezoekers worden in vier verschillende ruimtes geconfronteerd met de keuzes die iemand in die tijd moest maken. Meedoen of niet? Joodse mensen in opdracht afvoeren of anders mogelijk zelf afgevoerd worden? Melden voor de Arbeitseinsatz of zelfs de Waffen SS om aan erger te ontkomen? Valse persoonsbewijzen regelen met alle risico’s die je daarmee loopt? Het zijn vragen waarop je het liefst nooit een antwoord wilt geven. In deze kamers kun je wel een keuze maken over wat jij (misschien) zou hebben gedaan.

Wel of geen Arbeitseinsatz?

Gedwongen aan het werk

Tijdens de oorlog werd Nederland met regelmaat gebombardeerd. Ook door de geallieerden. In de buurt van Groesbeek hebben heel wat mensen lange tijd in schuilkelders gezeten. In het museum kun je zoiets een paar minuten ervaren. Met z’n allen verdwijn je tussen het beton en voel en hoor je hoe de bommen boven je hoofd doel treffen.

Bombardementen

De prijs van vrijheid

De vrijheid werd duur betaald. De oversteek van de Waal wordt in beeld gebracht met levensgrote poppen en de enige Goatley boot die overgebleven is.

Oversteek van de Waal

Films, geluid en uitrustingen van toen laten de frontlinie zien tijdens het Rijnlandoffensief in februari 1945. Toen de Rijn eindelijk was overgestoken, lag Duitsland open voor de genadeslag.

Het Rijnland-offensief

Begin mei was Nederland bevrijd en ook deze vreugde zie je terug in het museum. Gelukkig maar, want het is belangrijk om ook dat lichtje aan het einde van de tunnel te zien.

De dood van Hitler luidt het einde in van de oorlog in Europa

Vrijheid kent een prijs en heeft z’n tol geëist. Een zaal met een indrukwekkend slachtofferoverzicht en een beeldhouwwerk van geallieerde soldaten die opstaan uit hun graf op de Airborne begraafplaats in Oosterbeek, doen je even slikken.

De Airborne begraafplaats

Is dat luguber? Nee, zeker niet. Degenen die gevallen zijn en de bevrijding niet hebben mogen beleven, komen in dit kunstwerk vol eerbetoon heel even toch nog oog in oog te staan met de vrijheid waar zij voor gevochten hebben.

Bevrijders

De Tweede Wereldoorlog is voorbij. Aan het eind van de expositie wordt de vraag gesteld of we nu echt vrij zijn in de huidige wereld. Er zijn zoveel oorlogen geweest sinds 1945, er worden nog zoveel mensen onderdrukt.

Hulphond Plouf is ook een prijs die betaald is voor vrijheid

Je hoeft het museum maar uit te lopen en te kijken naar die ambulance die helemaal doorzeefd is met kogels om te beseffen dat vrijheid een groot goed is, maar dat het lang niet voor iedereen binnen handbereik is.

Kapotgeschoten Oekraïense ambulance

Dubbelspion

Ik ben drie keer door het museum gelopen om allerlei indrukken te verwerken. Iedere keer ligt je focus weer wat anders en zie je nieuwe dingen. Het interactieve aspect zorgt ervoor dat alles nog beter tot je doordringt. Tot 7 januari 2024 is er in het museum een tijdelijke tentoonstelling met als titel ‘Dubbelspion’. Deze gaat over de inlichtingendiensten tijdens de Tweede Wereldoorlog. In spelvorm kun je in verschillende ruimtes proberen om geheimen te ontrafelen of spionnen te ontmaskeren. Het was een fijne manier om na de indrukwekkende (vaste) tentoonstelling over de oorlog, weer even met beide benen op de grond te landen en denkbeeldig los te koppelen van die reusachtige parachute die over het Vrijheidsmuseum hangt.

Dubbelspion

Lees ook dit nieuws

Bij Hotel de Wereld overnacht je in vrijheid Fietsrondje van de Maand: Tilburg/Bels Lijntje (november 2022) Fietsrondje van de Maand: Kasteel Rosendael en Veluwezoom (augustus 2022) Het Illinois Holocaust Museum debuteert met 3 nieuwe virtual reality-films in zijn baanbrekende VR-galerij Fietsrondje van de Maand: Yerseke-mosselen (juli 2023)