Dat Alva op 1 april zijn bril verloor, is bij veel Nederlanders bekend. Het is onderdeel van de vaderlandse geschiedenis. Contributor Royan ging naar Brielle (ook bekend als Den Briel) om met eigen ogen te zien wat het verhaal achter het rijmpje is.
De Turfkade in Brielle
Watergeuzen
Om te begrijpen waar dit alles vandaan komt, moet je terug naar de vestingstad Brielle op 1 april 1572. Veel eerder al, in 1338, kreeg de stad het recht om ter bescherming wallen en vesten te bouwen. In de zestiende eeuw echter waren deze verdedigingen wegens gebrek aan onderhoud flink in verval geraakt. Het huidige Nederland werd in die tijd beheerst door het koninkrijk Spanje. Er klonk steeds meer verzet tegen de ijzeren hand van koning Filips II en zijn meedogenloze vervolging van de protestanten. De inquisitie was in volle gang.
De hertog van Alva
Om de Beeldenstorm de kop in te drukken, werd de Spaanse hertog van Alva naar het bezette gebied gestuurd. De opstandelingen werden geuzen genoemd, en degenen die van zee kwamen kregen de naam watergeuzen. Op 1 april kwamen deze watergeuzen aan voor de oevers van Brielle en zonder al te veel moeite wisten zij de stad te veroveren. De opstand tegen Filips II was nu echt begonnen. De Tachtigjarige Oorlog was een feit en Alva verloor Brielle. De schildspreuk van Brielle is nog immer ‘Libertatis Primitiae’, oftewel ‘Eersteling der vrijheid’. Vele steden volgden namelijk.
Libertatis Primitiae
Historisch Museum
De geschiedenis samenvatten in een paar regels behelst het risico dat je niet volledig bent. Gelukkig staat er in Brielle een prachtig Historisch Museum waar je alles nog eens op je gemak kunt ontdekken. Het gebouw zelf is middeleeuws en fungeerde in vroegere jaren als stadhuis. De schildspreuk staat op de gevel.
Het Historisch Museum
De tentoonstelling begint met de Brielse zeehelden. Meerdere admiraals hebben hun oorsprong liggen in Brielle: Witte de With, Van Almonde en de befaamde Tromp. Een groot deel van de museumcollectie is gewijd aan de Tachtigjarige Oorlog, aan de inquisitie, aan de inname van Brielle op die eerste dag van april en aan de Republiek van de Zeven Verenigde Nederlanden. Na de inleiding is het vervolgens tijd om de stad te voet te ontdekken. In het beste geval doe je dat vergezeld door een stadsgids. Dan hoor je pas echt veel verhalen.
Hollandse zeehelden in het museum
Bastions
Door de eeuwen heen werd de verdediging van de stad gemoderniseerd. Brielle bestaat nu uit negen bastions (bolwerken) en 5 ravelijnen (versterkte verdedigingseilandjes). Ook vandaag nog staan de kanonnen paraat. De bastions zijn nog altijd de moeite van het bezoeken waard. Op het Molenbolwerk staat een reconstructie van de standerdmolen die vroeger op dezelfde plek stond.
Molen ‘t Vliegend Hert
Nabij bastion IX stond in 1572 de Noordpoort, die geramd werd door de watergeuzen alvorens zij de stad binnendrongen. Naast deze plek staat sinds 2022 een met hout nagemaakte Noordpoort die je kunt beklimmen om de omgeving te overzien.
De houten Noordpoort
De katholieken
Anno 2023 zijn de watergeuzen de stad nog niet uit. De geuzenvlag in de kleuren oranje, wit en blauw wappert nog overal naast de Spaanse vlag en ook het in 1872 opgerichte Geuzengesticht herinnert aan de geuzen. Dit gesticht was bestemd voor gereformeerde wezen. De watergeus in het reliëf op de façade van het gebouw draagt een Turkse muts, dit om nadrukkelijk te stellen dat het katholieke geloof uit den boze was. ‘Liever Turks dan Paaps’. Tot lang na de Spaanse overheersing was het katholicisme dan ook verboden. De katholieken beleden hun geloof heimelijk in schuilkerken, en dat tot in de negentiende eeuw.
Het Geuzengesticht
De watergeuzen waren niet bepaald lieverdjes. Zo vermoordden ze even buiten Brielle negentien katholieke geestelijken. Ze werden verhoord, gemarteld en uiteindelijk opgehangen in de turfschuur van een klooster. Deze geestelijken werden later bekend als de martelaren van Gorcum. Brielle is tot op de dag van vandaag een bedevaartsoord waar deze slachtoffers herdacht worden.
Sint-Catharijnekerk
Er zijn ondanks de Beeldenstorm wel degelijk katholieke sporen te vinden in Brielle. De katholieke Sint-Catharijnekerk werd in de vijftiende eeuw gebouwd en na de inval van de watergeuzen overgedragen aan de protestanten. De kerk is nooit helemaal afgemaakt. De toren is plomp gebleven en van de kerk zelf staat enkel het schip. Het geld was op. Dat het niet zomaar een kerk was, blijkt uit het feit dat in 1575 prins Willem van Oranje hier in het huwelijk trad met Charlotte van Bourbon, zijn derde vrouw.
Woningen tegenover de kerk
Pittoresk
De stad staat vol met pittoreske huisjes en gebouwen. Vele hiervan stammen uit de zeventiende en de achttiende eeuw. Sommige zijn nog ouder. Brielle telt maar liefst 371 rijksmonumenten en 43 gemeentelijke monumenten. Op een bevolking van bijna 18.000 inwoners is dat monumentaal veel. Je kijkt dan ook je ogen uit tijdens een wandeling.
De mooiste panden
Libertatis Primitiae
Het Asylplein is een vermelding waard. Hier werd in 1874 het asiel voor oude en gebrekkige zeelieden gebouwd. In het plantsoen staat een beeld van een zeenimf met als opschrift:
”1572 LIBERTATIS PRIMITIAE 1872”
Ook dit bronzen mythisch wezen herdenkt de vrijheid terwijl ze uit zee komt, al wijzend naar de Maasmonding waar de watergeuzen vandaan kwamen. Dat één van haar borsten ontbloot is, leidde destijds tot het nodige verzet. Ze staat er nog steeds, 150 jaar al inmiddels.
Het Asylplein
Poseren voor de ingang van het asiel
De tekst ‘Eersteling der vrijheid’ zie je overal terug. Een week voordat op 1 april aanstaande voor de 451e keer de bevrijding door de watergeuzen wordt gevierd, lopen Spanjaarden en watergeuzen in traditionele kleding broederlijk en zij aan zij door de stad. Ze zijn klaar om een week later de geschiedenis tot leven te brengen. Er wordt gedronken en luidkeels gezongen.
Pittoresk Brielle
Het seizoen is nog niet begonnen en het regent dagenlang dus de vele terrasjes zijn nog niet allemaal open. Maar gezellige cafés, herbergen en lokalen voor eterijen hebben meer dan genoeg te bieden voor bewoners én bezoekers. Want naast een historische en culturele stad, is Brielle beslist een gezellige stad. Op zaterdag 1 april (en de jaren erna ook) komt dat nog extra tot leven.
Eet- en drinklokaal De Hoofdwacht
