Er zijn binnen en buiten Nederland heel wat kerken die het bijvoeglijk naamwoord ‘groot’ of ‘grote’ voeren. In het geval van de Grote Kerk van Edam is dat zeer terecht.
Sint Nicolaaskerk
7 kerken voor 7000 mensen
In de stad Edam staan maar liefst zeven kerken, en dat voor een inwoneraantal van slechts 7.000 mensen. De Sint Nicolaaskerk, die ook wel de Grote Kerk wordt genoemd, lijkt veel te reusachtig voor de relatief kleine gemeente. Het is de grootste hallenkerk van Nederland, groter nog dan de Martinikerk in Groningen of de Jacobikerk in Utrecht, eveneens zeer imposante hallenkerken. In het midden van de 14e eeuw verwierf Edam stadsrechten. De stad floreerde vanwege de scheepsbouw, en een grote kerk hoorde vanaf dat moment bij de machtige status.
Overzicht kerk
De katholieke Sint Nicolaaskerk stamt uit het begin van de 16e eeuw maar de bouw van de richting Jeruzalem georiënteerde kerk was reeds een eeuw eerder begonnen. Het gebouw staat niet in het midden van de stad zoals je zou verwachten maar juist aan de rand, langs de weilanden. De reden hiervoor is dat de gemeente vroeger was omgeven door water en dat er dus overstromingsgevaar dreigde. Om dit te pareren werd de kerk gebouwd op de hoogste en dus meest veilige plek.
Het koorgedeelte
Reformatie en brand
De kerk is niet heel lang katholiek gebleven want na 1572, de tijd van de reformatie, is de kerk protestant geworden. Je ziet ook goed in de lege nisjes waar vroeger de beelden hebben gestaan. Tijdens een blikseminslag in 1602 en een grote brand die daar het gevolg van was, werd veel verwoest, ook al het glas-in-lood. Een klein deel van de scherven van deze ramen is bewaard gebleven en wordt geëxposeerd in een hoek van het bouwwerk. Vier jaar na de brand was de kerk alweer bruikbaar maar er moesten ook 31 dure en gebrandschilderde ramen in komen, welke in de regel werden geschonken door de gemeenschap.
Glas van voor de brand
Het scheepbouwgilde, de zoutzieders, de Staten van Holland (bestuursorgaan), de gemeente Haarlem, de admiraliteit en het Noorderkwartier (het vroegere Noord-Holland) en nog veel meer instanties wierpen zich op als sponsoren. Daarbij gold wel een zekere hiërarchie. Het transept was de meest gewilde plaats, en de gemeente Haarlem schonk als enige een dubbel raam. Dit laatste werd echter wel gedaan in ruil voor de vergunning om in Edam Haarlems bier te mogen schenken, dat gebrouwen werd met schoon en zuiver duinwater. Dat de admiraliteit voor een raam zorgde wordt mede gevoed door het feit dat maar liefst vijf Edammer kapiteins dienden onder de zeeheld en admiraal Michiel Adriaanszoon de Ruyter.
Detail glas Noorderkwartier
In 1699 woedde er wederom een brand in de kerk en de houten toren werd hierbij verwoest. Daar kwam een stenen toren voor in de plaats. In de constructie is overigens nog steeds veel hout verwerkt, hetgeen goed te zien is aan de plafonds. Hierin herken je ook de invloeden van de scheepsbouw. De scheepswerven zijn niet geheel verdwenen uit het stadje. Op kleine schaal wordt er nog steeds gebouwd.
Librije
Naast de ramen is de kerk bekend om zijn librije, oftewel bibliotheek. De librije van de Grote Kerk in Edam is één van de drie overgeblevenen in Nederland. Het is dan wel de kleinste van de drie, en de kostbare boeken zijn inmiddels overgebracht naar elders, maar de ruimte zelf geeft een mooie indruk van hoe het vroeger geweest is. indrukken doe je ook op in verschillende ruimtes in de kerk die niet altijd geopend zijn, en waar je ouder meubilair aantreft of een schilderij van het bezoek van koning Willem II.
Librije
Bezoek koning Willem II
Het imposante en fraaie 17e eeuwse orgel ontsnapt ook niet aan de aandacht. Het is geheel gerestaureerd en waar nodig gereconstrueerd en doet nog steeds trouw dienst.
Het orgel
Historische expeditie
De grafstenen op de vloer betreed je weliswaar met de voeten maar verdienen dat je ze beter bekijkt. Oude namen en familietekens komen hier aan je voorbij en nemen je mee naar een ver verleden. De kerk is echt oud te noemen en hier heeft zich dus heel wat geschiedenis afgespeeld. De stenen en de glazen door de kerk heen kunnen weliswaar niet praten maar als je er het geduld voor hebt, kunnen ze je wel heel wat vertellen. Het is een historische expeditie voor wanneer je eens in het gezellige en interessante Edam bent.
Grafsteen
Meer reisverhalen en tips zoals deze ontvangen?
Vul je e-mailadres in om te genieten van nieuwe reisverhalen en tips van onze contributors.
